نظامی عروضی سمرقندی

نام	نظامی عروضی سمرقندی
نام های دیگر	اسم کامل: ابو الحسن نظام الدين احمد بن عمر بن علي سمرقندي معروف به نظامي عروضي ن‍ظام‍ي‌، اب‍و ال‍ح‍س‍ن‌ اح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍م‍ر ن‍ظام‍ي‌، ن‍ج‍م‌ ال‍دي‍ن‌ اح‍م‍د ن‍ظام‍ي‌، ن‍ظام ‌ال‍دي‍ن‌ اح‍م‍د ن‍ظام‍ي‌ س‍م‍رق‍ن‍دي‌ ن‍ظام‍ي‌ ع‍روض‍ي‌‌ Nizami Aruzi
نام پدر	عمر
متولد	اواخر قرن پنجم
محل تولد	سمرقند
رحلت	قرن 6 ق
اساتید
برخی آثار
کد مولف	AUTHORCODE03411AUTHORCODE

نظامی عروضی سمرقندی، ابوالحسن احمد بن عمر بن علی سمرقندی، معروف به نظامی عروضی، از شاعران و نویسندگان قرن ششم هجری است. وی به دلیل اینکه در علم عروض تبحر داشت، به عروضی شهرت یافت و از مهم‏ترین آثار وی «چهار مقاله» یا «مجمع‏ ‎النوادر» می‏باشد.

دوره، موطن و سفرها

«ابوالحسن احمد بن عمر بن علی سمرقندی»، معروف به نظامی عروضی، از شاعران و نویسندگان قرن ششم هجری است. وی به دلیل اینکه در علم عروض تبحر داشت، به عروضی شهرت یافت. صاحب «مجمع‎‏ الفصحاء»، او را اهل نسا می‎داند.

وی در سمرقند به دنیا آمد و مدتی از جوانی خود را در آن شهر به کسب علوم گذراند. در ۵۰۶/۵۰۴ق، به خراسان رفت و گویند در بلخ با عمر خیام ملاقات کرده و پس از آن به هرات رفته و در ۵۱۰ق، از هرات به اردوی سلطان سنجر پیوسته و در آنجا به خدمت امیر معزی رسیده و شعر خود را به او عرضه داشته است. او با نظامی گنجوی نیز ملاقات نموده است. همچنین به خدمت ملوک غوری آل شنسب رسیده و سال‎ها به مدح آنها پرداخته است^[۱].

جایگاه علمی

نظامی در طب و نجوم و هیئت متبحر بود و در نثر، اعم از مصنوع و نثر مرسل، نیز استادی بزرگ بود، اما شعرش چندان به دل نمی‎نشست. به آورده‏ برخی از تذکره‎نویسان، چند مثنوی داشته که از میان رفته است. از مهم‏ترین آثار وی «چهار مقاله» یا «مجمع‏‎ النوادر» می‏باشد که در حدود 552-۵۵۱ق، به نام حسام‏‎الدین علی بن مسعود نوشته است. در «ریحانة ‏‎الأدب»، منظومه «ویس و رامین» که از داستان‏های اشکانیان است و فخرالدین اسعد گرگانی آن را به نظم آورده، به نظامی عروضی نیز نسبت داده شده است^[۲].

ذکر حال او را عوفی به‎اختصار تمام آورده و از اشعار او چند بیت که لطفی از آنها مشهود نیست نقل کرده است. کتاب چهار مقاله او باآنکه اشتباهات تاریخی بسیار در آن دیده می‎شود، از جمله بدایع آثار پارسی و از بهترین نمونه‎های کتب منثور این زبان است. وی علاوه بر ادب که در آن متبحر بود، در طب و نجوم نیز مهارت داشت. شیوه انشای او در ادب فارسی قابل توجه بسیار است. وی اگرچه در آغاز ابواب چهارگانه کتاب خود انشایی نسبتا مصنوع دارد، لیکن در دیگر مواضع کتاب خود کمتر به صنایع متوجه می‎شود و گاه اسجاعی به‎کار می‎برد، اما کلام او در همه موارد جزیل و استوار و خالی از زواید و در نهایت اتقان و فصاحت است. عروضی در ابتدای کتاب، شرحی مختصر در اصول حکمت و اقسام موجودات علوی و سفلی و کیفیت حدوث حیوانات و انسان و احوال نفسانی او و اثبات نبوت و لزوم نائب برای نبی، یعنی پادشاه، آورده است^[۳].

از اشعار وی:

ایا بدیع زمانه که در سخا و هنر		ترا نظیر ندانیم جز نیا و پدر
چو هفت هشت حریفیم در یکی خانه		شناخته به خراسان به هفت هشت هنر
دبیر و شاعر و درزی، طبیب و دانشمند		ادیب و نحوی و قوال و گازر، آهنگر
سه چاره گنده نیکو در اوفتاده ستند		ز باده‌های گران مست گشته جای دگر
شرابمان برسیده ست و ما ز اندیشه		بمانده‌ایم سرانگشتها به دندان در
به یک دو دور دگر هر سه چار گاده شوند		به پنج شش من می‌هفت هشت بنده بخر