إعراب القراءات السبع و عللها (ابن خالويه)
إعراب القراءات السبع و عللها اثر ابوجعفر محمد بن احمد بن نصر بن خالويه (متوفى 603ق)، کتابى است پيرامون قرائت‌هاى هفتگانه قرآن كريم و بررسى علل آن كه با تحقيق ابومحمد أسيوطى به زبان عربى تأليف شده است.
| اعراب القراءات السبع و عللها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن خالویه، محمد بن احمد (نويسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1427 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - اعراب قرآن - قرائت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 75/3 /الف2الف6 1385* |
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب به ترتيب سوره‌هاى قرآن كريم، از سوره حمد تا ناس منظم شده است.
نويسنده فقط به بيان اختلاف قرائت‌ها نپرداخته، بلكه علل و وجوه هر يك از قرائت‌ها و امورى كه باعث اختلاف شده را نيز بررسى نموده است.
گزارش محتوا
کتاب با ذكر شرح‌حال مؤلف آغاز شده است. سپس در مقدمه كوتاه محقق، ضمن معرفى مختصر موضوع کتاب، به برخى ويژگى‌هاى آن، اشاره شده است.[۱]
در مقدمه نويسنده، ضمن معرفى كسانى كه قرائت‌شان در کتاب، مورد بررسى قرار گرفته، به ذكر اسانيد و معرفى علمايى كه ائمه هفتگانه از ايشان روايت كرده‌اند، پرداخته شده است.[۲]در آخر نيز اهميت فراگيرى و آموختن لغت عربى، بيان گرديده است.[۳]
نويسنده در اين اثر، به شرح و بررسى اعراب قرائت‌هاى معروف اهل مكه، مدينه، بصره، كوفه و شام پرداخته و متعرض قرائت‌هاى شاذ، نگرديده است. علمايى كه نويسنده به قرائت ايشان پرداخته، عبارتند از: عبدالله بن كثير، اهل مكه؛ نافع بن ابى نعيم، اهل مدينه؛ ابوعمرو بن علاء؛ عاصم بن بهدله، اهل كوفه؛ ابوعماره حمزه بن حبيب زيات؛ ابوالحسن على بن حمزه كسائى و عبدالله بن عامر يحصبى، اهل شام.[۴]
از جمله ويژگى‌هاى کتاب آن است كه نويسنده، علاوه بر ذكر اختلاف‌ها در قرائت، علل هر يك از قرائت‌ها را نيز بررسى و از وجوه مختلف هر يك، بحث كرده است؛ به عنوان مثال، در سوره حمد، آيه مبارکه «مالك يوم‌الدين» ، عاصم و كسايى «مالك» را با الف بعد ميم قرائت كرده و بقيه قرّاء آن را بدون الف و به صورت «ملك يوم‌الدين» خوانده‌اند. نويسنده در بررسى اين اختلاف در قرائت، چنين نتيجه‌گيرى نموده است كه حجت كسانى كه آن را «مالك» قرائت كرده‌اند، آن است كه ملك، داخل در تحت معناى «مالك» است به احتجاج آيه شريفه «قل اللهم مالك المُلك» و دليل كسانى كه آن را «مَلِك» قرائت نموده‌اند، آن است كه «مَلك»، اخص از مالك و ممدوح‌تر از آن مى‌باشد.[۵]
از جمله آياتى كه مورد اختلاف قرائت واقع شده و نويسنده به بررسى آن پرداخته است، عبارتند از: «لاريب فيه هدى» ؛ «الذين يؤمنون بالغيب» .[۶]؛ «بما أنزل اليك» .[۷]؛ «ءأنذرتهم» ؛ «و على أبصارهم» .[۸]؛ «غشاوة» ؛ «و من الناس من يقول آمنّا بالله» .[۹]
اثر حاضر، از جمله مهم‌ترين كتبى است كه در فن قرائت تدوين شده است؛ زيرا نويسنده آن، از وسعت اطلاعاتى فراوانى در كلام عرب برخوردار بوده و اين مطلب به خوبى از ميان مطالب و مباحث مطرح شده در کتاب و نيز استشهادات وى به اشعار عرب، نمايان است.[۱۰]
از جمله ويژگى‌هاى ديگر کتاب، عبارت است از موافقت قرائات ياد شده با وجهى از وجوه نحوى در كلام عرب، هرچند آن وجه، محتمل يا مرجوح باشد؛ اما به هر حال به يكى از اصول كلام عرب باز مى‌گردد.[۱۱]
وضعيت کتاب
فهرست مطالب، در انتهاى کتاب آمده است.
پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و توضيحاتى را از منابع مختلف، از جمله النشر ابن جزرى ذكر كرده است.[۱۲]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.