الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة
| نام کتاب | الکواکب السائرة بأعیان المئة العاشرة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | جبور، جبراییل سلیمان (محقق)
غزی، محمد بن محمد (نجم‌الدین) (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | CT 203 /ع4غ4 |
| موضوع | دانشمندان اسلامی - قرن 10ق. - سرگذشت نامه
کشورهای اسلامی - شاهان و فرمان روایان کشورهای اسلامی - قرن 10ق. - سرگذشت نامه کشورهای عربی - قرن 10ق. - سرگذشت نامه |
| ناشر | دار الآفاق الجديدة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1979 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11481AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«الكواكب السائرة بأعيان المائة العاشرة»، اثر عربى شيخ نجم‌الدين غزى، با تحقيق جبرائيل سليمان جبور، كتابى است در شرح حال بزرگان و مشاهير عرب در قرن دهم هجرى.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از ناشر و نويسنده آغاز و مطالب در سه طبقه، در سه جلد، تنظيم شده است.
نويسنده، كتاب را بر حسب اسم (نه لقب و كنيه) و به ترتيب حروف معجم، مرتب ساخته است. وى هر طبقه را، به ثلثى از متوفيات قرن دهم هجرى اختصاص داده و در هر طبقه، از باب تبرك، نام «محمد» را پيش انداخته و سرگذشت محمدنامان را در آغاز آورده و سپس، به نام‌هاى ديگر، به ترتيب حروف الفبا، پرداخته است. اين همان روشى است كه خطيب بغدادى در «تاريخ بغداد» و صلاح‌الدين صفدى در «الوافي بالوفيات» برگزيده و بدان عمل نموده‌اند (ر.ك: طاهرى عراقى، احمد، 1357، ص373-374).
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، ابتدا به توضيح نسخ خطى كتاب پرداخته شده و سپس، شرح حال مفصلى از نويسنده، ارائه گرديده است (مقدمه نخست، ج1، صفحه الف - ر).
در مقدمه نويسنده، ضمن اشاره به موضوع، اهميت و ساختار كتاب، به بيان انگيزه نگارش آن پرداخته شده است (مقدمه دوم، همان، ص3-10).
نويسنده در مقدمه به اين نكته اشاره دارد كه التزامى به استقراى تمامى اعيان و مشاهير و نيز استقصا در تمامى بلاد را نداشته است، اما بااين‌حال، به آن اندازه كه به تراجم و شرح حال افراد دست يافته، از ذكر آن‌ها، فروگذار نكرده است (ر.ك: همان، ص7).
زمانى كه نويسنده تصميم به تأليف زندگى‌نامه‌هاى مردان سده دهم هجرى گرفت، كتب موجود در اين باب را بسيار اندك يافت؛ به‌طورى‌كه رفع نياز و احتياج او را نمى‌كردند و اغلب آن‌ها تاريخ مردان را فقط تا نيمه قرن دهم در بر داشتند. لذا وى به نسخ خطى شيوخ يا علماى مورد اعتماد و آنچه كه شنيده بود استناد كرده تا مواد و مطالب كتاب حاضر را كامل نمايد (ر.ك: شكورى، ابوالفضل، 1365، ص154).
نويسنده در خلال معرفى افراد و ارائه اطلاعاتى در مورد نام، كنيه، لقب، نسب، آثار، اساتيد و شاگرادن، به بيان مكارم اخلاق و صفات حسنه بارز و مشهور افراد پرداخته و به امور و صفاتى كه نشانگر نقص، كاستى و يا نفى عدالت در فرد بوده و مخالف صيانت از آبرو و حيثيت اشخاص مى‌باشد، تعرضى نكرده و در چنين مواردى، مطلب را به قائل آن، مستند كرده است (ر.ك: مقدمه، ج1، ص7).
طبقه اول كتاب، دربردارنده تراجم اعيان و مشاهيرى است كه وفاتشان بين سال‌هاى 701ق تا آخر 733ق، يعنى ثلث اول قرن دهم هجرى، اتفاق افتاده است. اولين اين افراد، محمد بن عوجان (متن كتاب، همان، ص11) بوده و آخرين آن‌ها، يونس همدانى است (همان، ص320).
از جمله افراد اين طبقه، مى‌توان از: محمد قيراطى (همان، ص13)؛ ابراهيم بن معتمد (همان، ص100)؛ احمد بن امير غفله (همان، ص126)؛ زكريا بن قاضى زين‌الدين انصارى (همان، ص196)؛ سعدى بن ناجى‌بيك (همان، ص208)؛ صالح بن يوسف (همان، ص215)؛ على كردى (همان، ص283)؛ لطف‌الله توقاتى (همان، ص301)؛ نبهان بن عبدالهادى صفورى (همان، ص310)؛ ياسين شافعى (همان، ص312) و يوسف بن سويدكين (همان، ص319) نام برد.
طبقه دوم، كه در جلد دوم جاى گرفته، شامل كسانى است كه در ثلث دوم قرن دهم هجرى مى‌زيسته‌اند كه اولين آن‌ها، محمد بن محمد غزى (همان، ج2، ص3) و آخرين ايشان، يوسف قراصوى (همان، ص263) مى‌باشد.
برخى از افراد مذكور در اين طبقه، عبارتند از: محمد بن محمد دلجى (همان، ص6)؛ ابراهيم بقاعى حنبلى (همان، ص75)؛ حسن بن اسكندر (همان، ص134)؛ خليل بن محمد صلتى (همان، ص141)؛ داود بن حسن عجلونى (همان، ص142)؛ رجب يعفورى (همان، ص143)؛ عبدالله بن محمد مدرنى (همان، ص154)؛ عبدالقادر صهيونى (همان، ص172)؛ على بن محمد بن ابوسعيد (همان، ص199)؛ فاطمه بنت قريمزان (همان، ص238)؛ ناصر دمشقى (همان، ص254) و يوسف بن على رومى (همان، ص262).
طبقه سوم، در جلد سوم آمده و در آن، به تراجم كسانى پرداخته شده كه در ثلث سوم قرن دهم، وفات يافته‌اند. در ابتداى اين جلد، مقدمه‌اى از ناشر افزوده شده و در آن، ضمن اشاره به نسخ خطى كتاب، به بيان اقداماتى كه پيرامون تصحيح متن صورت گرفته، پرداخته شده است (مقدمه، ج3، صفحه الف - و).
محمد بدرالدين غزى، اولين فرد معرفى‌شده اين طبقه بوده (همان، ج3، ص3) و يونس زبال، آخرين آن‌ها مى‌باشد (همان، ص223). از ديگر افراد معرفى‌شده در اين گروه، مى‌توان به اسامى زير اشاره كرد: محمد بن محمد اعزازى (همان، ص12)؛ ابراهيم بن محمد بن محب‌الدين (همان، ص92)؛ حامد بن داود (همان، ص139)؛ رحمةالله سندى (همان، ص152)؛ زكريا بن بيرام (همان، ص153)؛ سلطان سليم بن سليمان بن سليم (همان، ص156)؛ عبدالوهاب بن صلتى (همان، ص177) و يونس بن عيثاوى (همان، ص222).
وضعيت كتاب
فهارس كتاب، در انتهاى جلد سوم آمده است. اين فهارس عبارتند از: فهرست اعلام؛ اسامى اماكن، شعوب، معاهد، تكايا، راه‌ها و مؤسسات و فهرست اسماى كتب، رسايل و ديوان‌هاى مذكور در كتاب.
در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ (ر.ك: پاورقى، ج1، ص86)، به توضيح برخى مطالب متن پرداخته شده است (ر.ك: همان، ص119).
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. شكورى، ابوالفضل، «بخش رجال: شرح‌حال‌نگارى اسلامى: كمبودها و كفايت‌هاى موجود در شرح‌حال‌نگارى اسلامى (3)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: ياد، شماره 5، زمستان 1365، (28 صفحه، از 131 تا 158)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/364509 .
3. طاهرى عراقى، احمد، «سرگذشت‌نامه‌هاى اسلامى: سيره، رجال، تراجم»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: نامه انجمن كتابداران ايران، شماره 43، پاييز و زمستان 1357، (8 صفحه، از 367 تا 374)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/55689 .
پیوندها
مطالعه کتاب الکواکب السائرة بأعیان المئة العاشرة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور