المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك
| نام کتاب | المنتظم في تاريخ الأمم و الملوک |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عطا، مصطفی عبدالقادر (دراسة و تحقیق)
عطا، محمد عبدالقادر (دراسة و تحقیق) ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) زرزور، نعیم (مراجعه و تصحیح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 35/63 /الف2م8 |
| موضوع | اسلام - تاریخ
تاریخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1412 هـ.ق یا 1992 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2372AUTOMATIONCODE |
اين كتاب مهم‌ترين اثر ابن جوزى در تاريخ است. در اين كتاب مؤلف پس از خطبه كه با عبارت "الحمد لله الذى سبق الازمان و ابتدعها و الالوان و اخترعها . . ." شروع مى‌شود، به اقامه دليل بر وجود خداى تعالى و سپس ذكر نخستين مخلوقات مى‌پردازد و تاريخ عالم را از آغاز تا دوران پيامبر اسلام(ص) و از آن زمان تا 574 ق1178/ م (خلافت المستضىء: 575 -566 ق/ 1179-1171 م) را مى‌آورد. وى حوادث تاريخى قبل از هجرت را بر حسب ابواب و بعد از آن را به ترتيب سنوات ذكر مى‌كند. در تاريخ هر سال نخست اخبار مهم و حوادثى را كه از نظر وى جالب يا شگفت انگيز بوده است، مى‌آورد. سپس به وفيات بزرگان مى‌پردازد و در اين بخش نام آنان را كه گاه همراه شرح مختصرى از احوال و آثارشان است، به ترتيب الفبايى ذكر مى‌كند.حاجى خليفه پس از معرفى المنتظم و اشاره به فوايد جنبى آن در علم حديث از قول "مولا على بن حنايى"، مى‌افزايد: در اين كتاب مطالب بى‌اساس و اغلاط آشكار بسيار است كه من به برخى از آنها در حاشيه نسخه‌اى كه به خط مؤلف است، اشاره كرده‌ام. آنگاه مى‌افزايد كه اين كتاب را شيخ علاء الدين على بن محمد مشهور به مصنفك در 870 ق/ 1466 م در ادرنه در يك مجلد خلاصه كرده و آن را مختصر المنتظم و ملتقط الملتزم ناميده است.بروكلمان از اين كتاب با عنوان المنتظم فى ملتقط الملتزم سخن گفته است كه به نظر مى‌رسد تصحيفى از نام مختصر مصنفك باشد. وى مى‌نويسد قسمت اول اين كتاب مأخوذ از طبرى است كه مطالب بسيارى در وفيات بدان افزوده شده است و قسمتهاى اخير آن مقتبس از الكامل ابن اثير است، هر چند كه ابن جوزى خود در المنتظم ابن اثير را مورد انتقاد قرار داده است. در مقايسه‌اى اجمالى كه ميان مطالب المنتظم و تاريخ طبرى و همچنين الكامل ابن اثير به عمل آمد، معلوم شد كه نظر بروكلمان در مورد قسمت اول صحيح است، اما اقتباس قسمتهاى اخير المنتظم از الكامل ثابت نشد.بنابراين و با توجه به سخن عبد المنعم در مقدمه بر كتاب العسجد المسبوك غسانى كه مى‌نويسد: گروهى از مؤلفان پس از ابن جوزى از جمله ابن اثير از المنتظم سود جسته‌اند، مى‌توان احتمال داد كه بروكلمان تلخيص مصنفك را با المنتظم اشتباه كرده و آن را با تاريخ طبرى و الكامل ابن اثير مقايسه نموده باشد.ابن قفطى در بحث از علم تاريخ و كتب تاريخى، المنتظم ابن جوزى را به مثابه يكى از تكمله‌هاى متوالى تاريخ طبرى كه هر يك براى كامل كردن كتابهاى پيش از خود تأليف شده، به شمار آورده است و مى‌گويد: ذكر حوادث پس از المنتظم را ابن قادسى تا 616 ق ادامه داده و آن را تكميل كرده است (صص 111-110).
اجمالى از مطالب كتاب
ابن جوزى در المنتظم نظير آنچه در روزنامه‌هاى روزگار ما مى‌آيد، از حوادث گوناگون سخن مى‌گويد: رويدادهاى مهم سياسى، توطئه‌ها، اخبار مربوط به جنگها، اخبار فرهنگى (برگزارى مجالس وعظ و خطابه و مناظره، تأسيس مدارس و نام مدرسان و معيدان آنها... )، منازعات مذهبى و كلامى، تاريخ آغاز و پايان بناها، قتلها، سرقتها، نيرنگها، آتش‌سوزيها، رويدادهاى شگفت انگيز، اخبار مربوط به خليفه (شكار، سياحت، بيمارى... )، گزارش برخى نرخها در روزهاى گرانى و ارزانى، قحط و غلاها، شيوع بيماريها، سوانح طبيعى (طغيان رودها، بارانهاى شديد، تگرگهاى درشت... )، گزارش گرم ترين روز سال، اخبار مربوط به افطارى و مهمانيها به مناسبتهاى مختلف، گزارش اعدامها (دزدان، قاتلان، بدمذهبيها... ) و...، تا آنجا كه اگر صحت اين گزارشها محقق گردد، مى‌توان اين كتاب، به ويژه جلد نهم و دهم آن را كه مقارن دوران زندگى مؤلف است، آيينه تمام نماى روزگار او دانست كه از لحاظ مطالعات علوم انسانى به ويژه علوم اجتماعى حائز اهميت فراوان است.
تلخيص كتاب
ابن جوزى خود كتاب المنتظم را كه در ده جلد بزرگ تأليف كرده بود، در يك مجلد كوچك مختصر ساخت و آن را "شذور العقود فى تاريخ العهود" ناميد. سخاوى اين كتاب را به خط ابن جوزى ديده است.سبط ابن جوزى مى‌نويسد تاريخ نيايم يعنى المنتظم در 574 ق به پايان رسيد. او تاريخ كوچكى به نام درة الاكليل دارد كه ذيلى بر المنتظم و حاوى حوادث سالهاى 590-575 ق (سال تبعيد او به واسط) است و در اين كتاب حوادث به طور كامل استقصا نشده است.
پیوندها
مطالعه کتاب المنتظم في تاريخ الأمم و الملوک در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور