عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات (قزویني)
عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات، كتابى است به زبان فارسى در موضوع جهانشناسى. اين كتاب در نيمه‌ى دوم قرن ششم هجرى تأليف شده است. مؤلف، اين كتاب را از آن جهت فراهم آورده است تا ديگران را بى آن كه در اطراف و اكناف عالم بگردند، از عجايب جهان و غرايب زمان بى‌آگاه‌اند.
| عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات (قزویني) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاضی، محمد بن یوسف (محقق) قزوینی، زکریا بن محمد (نويسنده) |
| ناشر | مکتبة الثقافةالدينية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 2006 م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-341-298-9 |
| موضوع | تاریخ - عجایب
جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 دایرةالمعارفها و واژهنامهها شگفتیهای جهان - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 6ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | AG 241 /ق4ع3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف ديگر مؤلف از نگارش اين كتاب اهداء آن به ابوطالب طغرل بن ارسلان بن طغرل بوده است. نامبرده يكى از سلاجقه عراق است كه از سال 556 تا 573ه.ق. سلطنت داشته است. بنابراين، كتاب نامبرده بايد در يكى از سال‌هاى ميان اين دو تاريخ نوشته شده باشد. محتمل است كه تاريخ شروع تألیف پيش از سال 556ق. كه نخستين سال سلطنت طغرل بن ارسلان است، بوده باشد.
نكات كوچكى در كتاب وجود دارد كه كم و بيش راهبر به سنوات تألیف كتاب است؛ اما با استناد به هيچ يك نمى‌توان به دقت سال تألیف آن را روشن كرد.
كراچكوفسكى در «تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى» تألیف كتاب را با توجه به تاريخ مذكور به وسيله مؤلف، حدود سال 1180م. مى‌داند و تاريخى را حاجى خليفه از آن ياد مى‌كند؛ يعنى سال1160م. 555ق. خطاى محض مى‌داند.
ساختار
كتاب، مشتمل بر توضيحى از ناشر، مقدمه مصحح، مقدمه مؤلف و ده ركن و هر ركن مشتمل بر ابوابى است.
گزارش محتوا
اين كتاب نخستين كتاب درباره جهان شناسى است و تا حدى متاثر از اثر هم دوران خود كه در مغرب پديد آمده مى‌باشد. اين كتاب متعلق به غرناطى است؛ اما كتاب طوسى سنگين‌تر از آن است و مطالب آن از غرناطى بيشتر است.
در تقسيمات دهگانه‌ى كتاب، مطالبى درباره‌ى موضوعات زير آمده است: افلاك، ستارگان، صاعقه، شهاب، رعد و برق، قوس و قزح، بادها، درياها و آب‌ها، كوه‌ها، مساجد، كنيسه‌ها، زلزله‌ها، گياهان، دخمه‌هاى سلاطين، گنج‌ها، خلقت آدمى، عقل و روح، عاديان، تركان، هندوان، كاهنان، معجزات و كرامات، علم طب، خواص غذاها، قضا و قدر، جنيان و شياطين، غولان، نسناس، مرغان، بهايم، جانوران دريايى، سباع، حشرات، مارها و افاعى.
انشاى كتاب در رتبه‌ى اول منشآت فارسى، و حكايات و داستان‌هاى آن بسيار جالب و سرگرم كننده است.
عناوين اركان كتاب عبارت است:
الركن الاول: فى عجايب الاجرام العلويه و ما يتعلق بها.
الركن الثانى: فى العجايب التى تحدث بين السماء و الارض.
الركن الرابع: فى البلاد و المساجد و الكنائس و غيرها.
الركن الخامس: فى الشجار و الثمار و الحشايش.
الركن السادس: فى عجايب الصور المنقوره و المنقوشه.
الركن السابع: فى شرف الآدمى و عجايب فطرته.
الركن الثامن: فى عجايب الجن و مرده.
الركن التاسع: فى عجايب الطيور.
الركن العاشر: فى البهايم و الحيوانات الكبار.
وضعيت كتاب
كتاب، مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مصحح؛ آقاى منوچهر ستوده و نيز فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
فهرست مطالب، احاديث، نام‌هاى سلسله‌ها، خاندان‌ها، ايلات و طوايف، نام‌هاى كسان و القاب و عناوين، نام‌هاى جغرافيايى، نام‌هاى كتب و رسايلى كه نام آنها در متن آمده است، حكاياتى كه در متن آمده است، نام‌هاى بهايم و حيوانات، نام‌هاى حيوانات بحرى، نام‌هاى پرندگان، نام‌هاى افاعى و ثعابين و حيات و حشرات، نام‌هاى گياهان و نام‌هاى احجار و جواهر.
منابع مقاله
- كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه ابوالقاسم پاينده، ص 255.
- ستوده، منوچهر، مقدمه مصحح.
- سايت كتابنامه.