الأموال (ابن زنجويه)
| نام کتاب | الأموال |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب الأموال |
| پدیدآورندگان | ابن زنجویه، حمید بن مخلد (نويسنده)
اسیوطی، ابو محمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | HJ 233 /الف2الف8* |
| موضوع | اسلام و اقتصاد
خراج صدقه در اسلام غنایم مالیه عمومی - کشورهای اسلامی مالیه عمومی (فقه) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1427 هـ.ق یا 2006 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10183AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«كتاب الأموال» تاليف حميد بن مخلد بن عبدالله خراسانى معروف به ابن زنجويه كتابى فقهى است كه در قرن سوم هجرى به زبان عربى نگارش شده است. اين كتاب همچنانكه از نامش پيداست بطور خاص به بيان روايات مالى نقل شده در منابع اهل سنت از پيغمبر اكرم(ص) پرداخته و موضوعاتى چون جزيه، اراضى مفتوحة العنوة و زكات را مورد مطالعه قرار داده است.
ساختار
كتاب با مقدمه‌اى از ابو محمد اسيوطى و شرح حال مولف، اساتيد و آثار او آغاز شده است. مطالب كتاب به صورت باب باب تنظيم شده است. هر باب مشتمل بر تعدادى روايت بوده و در مجموع كتاب بالغ بر 2041 روايت شده است.
گزارش محتوا
در پنج باب اول كتاب مسائل اعتقادى بين امام و رعيّت مطرح گرديده است به اين صورت كه در باب اول وجوب خيرخواهى حاكم نسبت به مردم، در باب دوم فضيلت حاكمان عادل، وجوب اطاعت مردم از حاكم، در باب سوم، نهى از خروج كردن بر حاكم اسلامى، در باب چهارم و در باب پنجم مستحباتى در مورد ائمه عادل توصيه گرديده است.
مسائلى راجع به پرداخت اموالى از سوى مردم نسبت به حكومت در قالب‌هاى مختلف مانند جزيه، انفال، خمس و زكات در ادامه آمده است. جزيه بر عده‌اى واجب و از بعضى ديگر نيز ساقط بوده است. اخذ جزيه بايد با رفق و مدارا صورت گيرد و همينطور عدم تعلق آن به افرادى كه بعداً مسلمان مى‌شوند از ديگر مسائل مطروحه در اين بخش است.
در باب فضل حاكم عادل است روايتى از پيغمبر اكرم(ص) به اين مضمون نقل شده كه حضرت فرمودند: خداوند در روزى كه سايه‌اى بر سر كسى وجود ندارد هفت طائفه را زير سايه‌اش نگه مى‌دارد: اول امام عادل است؛ دوم جوانى كه به عبادت خداوند مبادرت مى‌كند؛ سوم مردى كه قلبش به مسجد گره خورده است؛ چهارم دو نفرى كه به خاطر خداوند به همديگر محبّت مى‌كنند؛ پنجم مردى كه در خلوت به ياد خداست؛ ششم مردى كه در جواب دعوت زيباروئى بگويد از خدا مى‌ترسم و هفتم مردى است كه در خفاء صدقه مى‌دهد بطورى كه دست چپش از انفاق دست راستش خبر نداشته باشد.
بخش بعدى كتاب تشريح مسائل اراضى مفتوحه عنوة مى‌باشد. برخوردى كه پيامبر(ص) با اراضى يهوديان خيبر داشت و تقسيمات آنان با اذنى كه پيامبر(ص) براى اهالى آنها جهت كشاورزى در آن زمينها داده بود در اين بخش مورد بررسى قرار گرفته است. زمينهاى مكه و حريم نيز با توجه به رواياتى از صحابه و تابعين و شيوه برخورد خلفائى مانند عمر بن عبدالعزيز با اراضى مكّه از ديگر مباحث اين قسمت است. اهل ذمّه براى زندگى در بلاد اسلامى بايد شروط و قواعدى را مراعات كنند كه چندين روايت نيز در اين زمينه آمده است كه اكثر آنها درباره قوانينى است كه عمربن خطاب با اهل ذمه مراعات كرده مى‌باشد.
از بخشهاى عمده كتاب بحث خمس است كه احكام و سنن آن نيز در پى آن مورد بررسى قرار گرفته است. مؤلف اول به بيان خمس انفال پرداخته است. سهم پيامبر(ص) از خمس، سهم ذوى القربى كه با روايتى بنى هاشم و بنى عبدالمطلّب معرفى گرديده‌اند، هر كدام داراى چندين روايت است كه در ذيل مبحث خمس طرح شده‌اند. اما اينكه خمس به چه چيزهايى تعلق مى‌گيرد ديگر مبحث اين بخش است معادن، كنوز و اموالى كه از دريا بدست مى‌آيند در اينجا به عنوان اموالى كه خمس بدانها تعلق مى‌يابد عنوان گرديده است.
بحث زكات كه مفصل‌ترين بخش كتاب الاموال است در ادامه به صورت مبسوط آمده است؛ ابن زنجويه اول به فضيلت پرداخت زكات و ثواب آن پرداخته و چند روايت را در اين زمينه ذكر مى‌كند. زكات شتر، گاو، گوسفند و احكام و مستحبات هر كدام بطور مستقل مطرح شده است. مؤلف بابى را نيز مستقلاً در نهى از سخت‌گيرى به هنگام اخذ زكات بر مردم عنوان كرده است. زكات خرما، عسل و اينكه به عسل زكاتى تعلق نمى‌گيرد نيز به همين صورت با طرح رواياتى مورد بررسى واقع شده اند. زكات فطر و زمان آن، اطعام غلامان، عبد فرارى و احكام آن، تعلق و عدم تعلق زكات به اهل باديه، صحت پرداخت قيمت زكات، از آخرين مباحث كتاب الاموال مى‌باشند.
وضعيت كتاب:
كتاب الاموال چاپ‌هاى متعدد شده است كه اين نسخه چاپ دارالكتب العلميه بيروت است. ابو محمد اسيوطى كار تصحيح كتاب را عهده‌دار بوده است. فهرست مصادر و2 مراجع و فهرست محتويات در آخر كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب