معرفة القراء الكبار علی الطبقات و الأعصار
معرفة القراء الكبار علی الطبقات و الأعصار يا طبقات القرّاء تألیف شمس‌الدين ابى عبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبى(متوفاى 747 قمرى) در آشنايى با تاريخ قرّاء قرآن كريم و به زبان عربى مى‌باشد.تحقيق اثر توسط دكتر طيّار آلئى‌قولاچ صورت گرفته است.
| معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ذهبی، محمد بن احمد (نويسنده) آلتی‌قولاچ، طیار (محقق) |
| ناشر | مرکز البحوث الإسلامیة التابع لوقف الدیانة الترکي |
| مکان نشر | استانبول - ترکیه |
| سال نشر | 1416 ق یا 1995 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - علوم قرآنی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 81 /ذ9م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
قرائت قرآن و تلاوت آيات آن يكى از مهم‌ترين مسائل قرآن به شمار مى‌رود، به طورى كه از همان ادوار نخستين پيوسته عدّه‌اى به اين كار همت گماشته و عهده‌دار قرائت قرآن و تعليم آن در جامعه اسلامى بوده‌اند.در مرحله اوّل شخص پيامبر اكرم(ص)قرآن را بر اصحاب خويش اقراء مى‌فرمود.گروهى از اصحاب، قرائت قرآن را بى‌واسطه و به‌طور مستقيم از آن حضرت فراگرفتند و از اينجا طبقه اوّل قراء شكل گرفت زيرا اينها كسانى بودند كه قرآن را بر پيامبر عرضه نموده‌اند.افراد اين طبقه عثمان بن عفّان، على بن ابى‌طالب(ع)، ابى بن كعب، عبدالله بن مسعود، زيد بن ثابت، ابوموسى اشعرى و ابوالدرداء.صحابه پيامبر در طبقه اوّل كه قرآن را از آن حضرت فراگرفته بودند خود به تعليم قرآن و قرائت بر ديگران مأمور بودند.در طبقه‌بندى قرّاء افرادى در طبقه دوم قرائت قرار گرفته‌اند كه قرآن را بر طبقه اوّل عرضه نموده‌اند اينها دوازده نفر بودند.طبقه سوم گروهى از مسلمين پس از دوره صحابه و تابعين در فن قرائت قرآن افرادى مشخص و ماهر گرديدند و در اين امر شهرت يافتند كه سه نفر از قرّاء سبعه جزء همين طبقه هستند(ابن عامر، ابن كثير و عاصم)طبقه چهارم گروهى هستند كه قرائت خود را عرضه بر طبقه قبل نمودند و در اين امر شهرت يافتند كه سه نفر از قرّاء شيعه خود همين طبقه هستند.(ابوعمر و علاء، نافع بن عبدالرحمان و حمزة بن حبيب فرتات؟؟؟)
طبقه ششم افرادى هستند كه قرائت خود را از طبقه پنجم شنيده و براى خود قرائتى اختيار نموده‌اند.على بن حمزه كسائى‌كه از قرّاء سبعه مى‌باشد جزء همين طبقه مى‌باشد:و بالاخره بزرگانى ديگر تا طبقات هشتم ميرسد.
پس از اين طبقات از قرّاء، عهد تدوين قرائات آغاز شد و به دنبال آن قرّاء سبعه تعيين گرديدند ابن مجاهد كه از قاريان به نام قرآن و جزء طبقه هشتم قرّاء آمده در اوايل قرن چهارم(245-324)قمرى، قرائات را در هفت قرائت از هفت قارى به نام به رسميّت شناخت.ابتكار ديگر ابن مجاهد اين بود كه از ميان تمام شاگردان و راويان قاريان انتخاب شده خود، تنها دو راوى را برگزيد و در كتاب خود روايت آن دو را از قرائت استادشان ذكر نمود و طبقات قرّاء همينگونه تا قرن ذهبى ادامه داشته و آنچه ذهبى تا زمان خويش آورده به 18 طبقه رسيده است مهم‌ترين شاگردان قرّاء عامل اصلى انتقال قرائت آنان به آيندگان هستند كه به اينها راوى اطلاق مى‌شود.
قرّاء قرائت را به طريق عرض(خواندن و عرضه كردن قرائت بر استاد) بر استاد فرا مى‌گيرد و اين سلسله ادامه مى‌يابد تا به يكى از صحابه به طبقه اول برسد مثلا قرائت عاصم، او قرائت خود را بر ابوعبدالرحمن سلمى به طريق عرض فرا گرفت.ويژگى علمى ابوعبدالرحمن سلمى اين است كه او عامل انتقال قرائت قرآن از على بن ابى‌طالب به قاريان كوفى از جمله عاصم بن ابى النجودات (اينك يكبار ديگر به مشايخ عاصم نظر مى‌افكنيم:عاصم-ابوعبدالرحمن سلمى-على بن ابى‌طالب-پيامبر اكرم(ص))
ذهبى و شيوه نگارش طبقات القرّاء
زمانى كه ذهبى كار نگارش طبقات القراء را آغاز كرد متوجه شمار فراوان قرّاء و حاملان قرآن در زمانها و مكانهاى گوناگون شد.از اين‌رو براى ذكر نام قرّاء شرايطى را در نظر گرفت.اين ضوابط آن‌گونه كه از كتاب او مى‌توان دريافت چنين است:
- قرّائى ذكر كرده كه در نزد قرّاء صاحب قراءات، تحصيل قرائت كرده‌اند و كسانى نيز بر آنها قرائت كرده‌اند و اين اسناد تا روزگار و عهد ذهبى تداوم داشته است.
- با توجه به اين شرط، ذهبى شرح‌حال قرايانى كه قرائات آنها در عهدش رايج نبوده،ذكر نكرده چرا كه قرائت آنها استمرار نداشته است هرچند كه در بين آنها بزرگانى از صحابه و تدوين‌كنندگان قرآن نيز وجود داشته‌اند.
- قاريانى كه شهرتى داشته‌اند و به طرق معتبرى قرائات را نقل و افراد متعددى از آنهااخذ قرائت كرده‌اند.
بنابراين ذهبى شرح قاريانى كه اين ويژگى را نداشته‌اند نياورده است.هرچند موارد اندكى را مى‌توان برشمرد كه از شرط خود عدول كرده است هرچند در اين موارد، ذهبى علّت آن را توضيح داده تا خواننده گمان نكند كه شرايط خود را براى ذكر شرح‌حال قرّاء فراموش كرده است.
تحرير معرفة القرّاء
ذهبى از اثر مشهور خود سه تحرير حداقل براساس آنچه مى‌دانيم انجام داده است.
ذهبى نخستين بار در 714 قمرى پس از فراغت از تألیف تاريخ اسلام به فكر تدوين كتابى در تاريخ قرّاء به نام طبقات قرّاء افتاد و وى در 718 قمرى از تألیف اين كتاب فراغت يافت و اين تحرير نخست اثر او بود.
وجود تحرير دوم كتاب با بررسى تحرير سوم روشن مى‌شود.تحرير دوم در اختيار ابن جزرى بوده و از آن در تألیف غاية النهاية بهره برده هرچند متوجه نقصان اين نسخه نشده است.
تحرير سوم كه به تازگى توسط احمد خان در كتابخانه‌اى كوچك در پاكستان(مدرسه محمد على مكهدى) يافت شده است.كاتب اين نسخه ابن فهد هاشمى از عالمان قرن 9 هجرى قمرى است.
تفاوت تحرير اول و سوم بطور اجمال:
تعداد طبقات در تحرير اول 18 طبقه است اما در تحرير سوم 17 طبقه و در هر طبقه شرح‌حال افراد متعددى افزوده شده است به نحوى كه برخى طبقات دو برابر شده است.تعداد قرّاء در تحرير اول 737 قارى تا قرن هشتم قمرى ذكر شده است و در تحرير سوم بيش از 1200 قرّاء آمده است.ديگر اينكه طبقه برخى از افراد تغيير داده شده است.تقديم و تاخر در شرح‌حال بسيارى از افراد ديده مى‌شود.
براى اطلاع كامل از اين مسئله، مى‌توان به مقدّمه كتاب كه در مجلد اول همراه با شرح‌حال كامل زندگانى ذهبى، اساتيد او و شاگردان و آثار او در خيلى از علوم آمده است مراجعه كنيد.
نكته‌اى كه در اينجا خالى از فايده‌اى نيست اينكه برخى از نگارندگان تاريخ قرآن به جاى توضيح مراحل قرائات به طبقه‌بندى قاريان پرداخته‌اند كه ذهبى و اين اثر از جمله آن مى‌باشد و بيشتر كتب تألیف شده، در اين باب، مراحل قرائات ذكر شده است.
يكى از ویژگی‌هاى اين اثر آمدن فهرستهاى گوناگون كه يك مجلد از چهار مجلد به آن اختصاص داده شده
است مى‌باشد كه عبارت از: فهرست آيات يا كلمات قرآنى، فهرست احاديث نبوىّ، فهرست اعلام تراجم طبقات، فهرست اعلام تراجم بر ترتيب حروف، فهرست جماعات، قبائل و گروه‌ها، فهرست اماكن و شهرها، فهرست كتب ذكر شده در متن كتاب، فهرست اشعار، فهرست مصادر به‌حسب‌اسم مؤلفان، فهرست مصادر به حسب اسمهاى كتب
نسخه‌شناسى
نسخه حاضر توسط انتشارات مركز البحوث الاسلاميه لوقف لديانة التركى با عنوان چاپ اول1419/ قمرى(1995 ميلادى) در استانبول تركيه چاپ و به بازار عرضه گرديده است.
منابع مقاله
- التمهيد فى علوم القرآن، محمد هادى معرفت مؤسسه فرهنگى انتشاراتى التمهيد، چاپ اول،1378
- درسنامه علوم قرآنى(سطح 1،2)، حسين جوان آراسته، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، چاپ اول، پنجم،1380
- ماهنامه تخصصى كتاب ماه دين، شماره 94-93، تير و مرداد 1384، مقاله چاپ كامل طبقات القرّاء ذهبى، ترجمه محمد كاظم رحمتى