آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض
| آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دميجي، خالد بن عبدالله (نويسنده)
عمري، حنان بنت رافع (نويسنده) محمادي، حياة بنت حمد(نويسنده) |
| ناشر | دار الفضيلة |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | مجلد1: 2010م , 1431ق , مجلد2: 2010م , 1431ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | |
آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض، اثر خالد بن عبدالله بن عمر دمیجی، حنان بنت رافع العمری و حیاة بنت حمد محمادی، پژوهشی است پیرامون آیاتی که در ظاهر به نظر میرسد با هم متعارضند.
انگیزه تألیف
نویسندگان در بیان انگیزه تألیف کتاب، به نکاتی اشاره کردهاند که از جمله آنها، عبارتند از:
- اهمیت موضوع مورد بحث، به دلیل تعلق آن به اولین و مهمترین مصدر مسلمین که قرآن کریم میباشد.
- رد و مقابله با دشمنان اسلام و کسانی که ادعای وجود تناقض در آیات قرآن کریم را داشته و بدین واسطه، شبهاتی را دردین، مطرح نمودهاند و...[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب که متشکل از یک تمهید و هفت باب بوده و هر باب نیز به چند مبحث تقسیم شده، در دو جلد، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، به بیان اسباب انتخاب موضوع کتاب و اهمیت آن، اهداف مورد نظر از مباحث کتاب، پیشینه تحقیق، روش مورد استفاده در ارائه مطالب و چهارچوب کلی کتاب، پرداخته شده که بخشی از آن چنین است:
اهداف نویسندگان از طرح مباحث این کتاب:
- مشخص کردن آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد؛
- سعی در ازاله تعارض توهمشده بین بعضی از آیات قرآن کریم؛
- بیان فساد و بطلان استدلال فرق ضالهای که بین اطراف آیات و نصوص، در مسئله واحد، جمع نکرده و شبهه تعارض میان آیات را مطرح میکنند؛
- بیان تناسق و توافق آیات قرآن کریم و اینکه تعارض توهمشده بین آیات، بهخاطر فهم و نظر شخص متوهم بوده و در حقیقت، تعارضی وجود ندارد[۲].
- در ارائه مطالب کتاب، از دو روش کلی استفاده شده است:
- الف)- روش استقرائی: به معنای تتبع و استقراء در آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد.
- ب)- روش تحلیلی: به معنای تحلیل معانی آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود دارد، بهواسطه بیان وجه تعارض متوهم بین این آیات و سپس استعانت از اقوال علمای متقدم و متأخر در جمع میان آیات برای دفع تعارض متوهم و ترجیح بین اقوال، همراه با ذکر اسباب ترجیح که این امر، با رعایت اصول زیر اتفاق افتاده است:
- جمع و حصر آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود داشته و سپس تعیین موضوع مورد بحث آیات با استفاده از کتبی که به همین منظور و برای دفع ایهام تعارض بین آیات نوشته شده است، مانند: «الرد علی الزنادقة و الجهمية في ما شكت فيه من متشابه القرآن» اثر احمد بن حنبل، «تأويل مشكل القرآن» نوشته ابن قتیبه، «دفع إيهام الاضطراب عن آي الكتاب» نوشته شیخ محمد امین شنقیطی و...
- تقسیم آیات بهحسب مسائلی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد، به ابواب و تقسیم ابواب به فصول و فصول به مباحث و در برخی موارد، در صورت لزوم، تقسیم مباحث به مطالب و مسائل.
- در بیان و عرضه خود مسائل کتاب، سعی و تلاش گردیده تا به طریقهای متناسب با اصل بحث مورد نظر باشد. این طریقه را میتوان در امور زیر، خلاصه نمود:
- تحدید آیاتی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد در مسئله مورد بحث.
- بیان وجه تعارض متوهم بین آیات.
- مد نظر قرار دادن مذاهب و روش علما در دفع ایهام تعارض به نحو زیر:
- الف)- مذهب جمع: به معنای جمع میان آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود دارد، بهواسطه ایراد وجوه جمع و اشاره به قائلین به آنها و بررسی ادله آنها درباره این موضوع.
- ب)- مذهب نسخ: به معنای نسخ بعضی از آیات بهوسیله آیات دیگر و اشاره به قائلین آن.
- ج)- مذهب توقف: به معنای عدم تعرض به آیات با هیچیک از مذاهب پیشین و توقف درباره آنها و ذکر قائلین به آن.
- ترجیح بین مذاهب و مسالک علما، همراه با ذکر سبب ترجیح و تقریر مذهب سلف در مورد آن مسائل.
- مناقشه در اقوال مرجوحه و بیان ضعف آنها.
- ذکر آیات قرآنی واردشده در بحث در موضع خود در قرآن کریم بهصورت ذکر نام سوره و شماره آیات بهمنظور جلوگیری از کثرت حواشی.
- تخریج احادیث نبوی از منابع معتبر.
روش و ویژگی کار نویسندگان در این مورد را میتوان در امور زیر خلاصه نمود:
- اگر حدیث در هر دو صحیحین (صحیح مسلم و صحیح بخاری) یا یکی از آنها باشد، تخریج آن از هر دو یا یکی از آن دو، اکتفا شده است.
- زمانی که حدیث در صحیحین یا یکی از آنها نباشد، از سایر کتب اهل سنت استفاده شده و سپس، با استفاده از کلام علما، به درجه حدیث از لحاظ صحت و ضعف، اشاره شده است.
- در ذکر روایات از منابع، به روش زیر عمل شده است: ذکر نام کتاب، باب، جزء، صفحه و شماره حدیث.
- در صورت تکرار حدیث، به تخریج سابق آن اشاره شده است.
- توثیق آثار واردشده در بحث.
- نسبت دادن مسالک، وجوه و اقوال واردشده در مذهب جمع، نسخ یا توقف به صاحبان آن و اشاره به منابع و مصادر آن.
- ذکر شرح حال اعلام مذکور در خلال مباحث کتاب، در اولین موضعی که نام وی برده شده است، بهجز مشهورین.
- ارائه اطلاعات و معرفی فرق و طوایف مذکور در کتاب با استفاده از کتب معتبر و قابل اعتماد.
- تشریح و تبیین واژگان و مفردات مبهم و الفاظ دیریاب در صورت نیاز به شرح.
- ذکر منابع و مصادر ابیات و اشعار مذکور در متن.
- در صورت ذکر نام کتب، در اولین مورد، به ذکر کامل نام کتاب بههمراه نام نویسنده و جلد و صفحه آن پرداخته شده و در صورت تکرار نام آن، به ذکر نام مختصر بههمراه صفحه و جلد، اکتفا شده است.
- در صورتی که نام کتابها مشابه و یکسان بوده، بهواسطه نسبت آنها به مؤلفین، تشابه رفع گردیده است، مانند: «البحر المحيط لأبيحيان» و «البحر المحيط للزركشي» و...
- در برخی از مراجع و منابع مورد استفاده، از بیش از یک چاپ آن استفاده گردیده که در این صورت، اختلاف چاپها در فهرست منابع کتاب، درج شده است و...[۳].
آیات موهم تعارض، به سه بخش تقسیم شده و هر بخشی را یکی از مؤلفین بررسی نموده، به شرح زیر:
- آیاتی که متعلق به مسائلی همچون ایمان به خداوند، ملائکه و کتب الهی است؛ که حیات محمادی به بحث پیرامون آنها پرداخته است.
- آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به رسل و قدر پرداخته است؛ مباحث این بخش، توسط خالد بن عبدالله دمیجی طرح شده است.
- آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به آخرت و روز قیامت مربوط میشوند؛ مباحث این بخش را حنان بنت رافع عمری عهدهدار شده است[۴].
در تمهید، در پنج مبحث، ابتدا به بیان تعریف «موهم» و «تعارض» و تفاوت آنها با «مشکل» و «متشابه» و سپس به بیان این نکته پرداخته شده است که تعارض میان آیات قرآن، در نگاه سطحی و بدون تأمل بوده و در حقیقت تعارضی وجود ندارد و سپس ضمن بیان مذاهب علما در دفع تعارض متوهم بین آیات قرآن، به عنایت و توجه ویژه علما در رفع این شبهه و دفع تعارض متوهم، اشاره شده است[۵].
باب اول، دربردارنده چهار فصل بوده و مسائل مربوط به ایمان به خداوند شامل توحید ربوبی، توحید الوهی، توحید اسما و صفات خداوند و حالات مربوط به ایمان شامل حالات قلب مؤمن، موانع ایمان، حبط اعمال، قبول توبه مرتد، تزکیه نفس، عزت مؤمن، حکم مرتکب کبیره و اکراه در دخول در دین را در خود جای داده است[۶].
باب دوم، مسائل مربوط به ایمان به ملائکه و کتب آسمانی را در خود جای داده و دربردارنده مباحثی همچون استغفار ملائکه برای اهل زمین، بیان جنس ابلیس، توصیف قرآن و تعهد خداوند به حفظ آن میباشد[۷].
آیات واردشده پیرامون ایمان به پیامبران الهی(ع)، در باب سوم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این باب، ابتدا آیات مربوط به عصمت انبیا را بررسی نموده و سپس، به آیات زیر پرداخته است: شهادت پیامبران(ع) بر امت خویش؛ یاری رساندن به رسول و پیروزی او؛ نفی علم انبیا به غیب؛ خالی نبودن هر امتی از بیمدهنده؛ نفی تسلط شیطان بر انبیا و مؤمنین؛ تعدد شرایع انبیا(ع) و آیات مخصوص به هر پیامبری از جمله حضرت نوح(ع)، ابراهیم(ع)، یونس(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و پیامبر اسلام(ص) [۸].
آیات باب چهارم، در سه فصل زیر، ساماندهی شده است:
- آیات مربوط به هدایت و ضلالت.
- آیات مربوط به اراده و امر.
- آیات مربوط به افعال بندگان[۹].
موضوع آیات سایر ابواب کتاب، بهترتیب عبارتند از: مرگ و حیات برزخی، بعث و حشر و حساب و بهشت و دوزخ[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهرست منابع کتاب، در انتهای جلد دوم آمده است.
در پاورقیها، علاوه بر ذکر منابع و شرح حال اعلام مذکور در متن، به تشریح و تبیین واژگان و مفردات مبهم متن پرداخته شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.