الموسوعة القرآنية (شرف‌الدين)
| نام کتاب | الموسوعة القرآنیة |
|---|---|
| نامهای دیگر کتاب | خصائص السور |
| پدیدآورندگان | شرف‌الدین، جعفر (گردآورنده)
ابوعلی، محمد توفیق (مصحح) حاطوم، احمد (مصحح) تویجری، عبدالعزیز بن عثمان (مقدمه‌نويس) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 66/9 /ش4م8 |
| موضوع | قرآن - دایرةالمعارفها
قرآن - واژهنامهها |
| ناشر | دار التقريب بين المذاهب الاسلامية |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1420 ق یا 1999 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2040AUTOMATIONCODE |
الموسوعة القرآنية خصائص السور به همت استاد جعفر شرف‌الدين جمع‌آورى و تأليف شده است.
كتاب در جهت تبيين و بررسى خصائص سوره‌هاى قرآن تدوين يافته است، به‌گونه‌اى كه در فهم آيات و ورود به آفاق قرآنى و جستجوى معانى بلند آن، از لابلاى اسلوب و الفاظى كه رهنمون به اعجاز مى‌نمايد، مخاطب خود را يارى مى‌نمايد.
مؤسسۀ «دار التقريب بين المذاهب اسلامية» هدف خود را از اين كار، آسانى دسترسى به مصادر اصلى معرفت دينى دانسته و معتقد است كه با اين تأليف مخاطب، از جهت ضبط مصطلحات، شرح مفردات، تحليل مدلولاتى كه از حقايق بلند قرآنى به دقت و امانت حكايت مى‌كند، مى‌تواند به سهولت به قرآن معرفت پيدا كند. بنابراين فايدۀ آن براى مسلمانها تعميق شناخت نسبت به قرآن و براى غير مسلمانها، شناخت به قرآن جهت تسهيل گفتگو بين مسلمانها و معتقدين به اديان ديگر خواهد بود. از اين رو جمع‌آورى موضوعات مختلف قرآنى در يك مجموعه و دعوت به توحيد در دنياى مسلمانان از اهداف اوليۀ مؤسسه مى‌باشد.
موسوعۀ قرآنى در 12 جلد به زبان عربى و شامل تمامى آيات قرآن مى‌باشد اين موسوعه، مباحث تفسيرى قرآن را در هشت مبحث مورد بررسى قرار مى‌دهد: 1-اهداف سوره 2-ارتباط آيات درون سوره 3-اسرار ترتيب سوره در بين سوره‌هاى ديگر 4-محتويات سوره 5-لغت و الفاظ سوره 6-معانى لغوى سوره 7-سؤال و جواب مربوط به سوره 8-معانى مجازى در سوره.
مواد اين موسوعه از مهمترين كتب تراث عربى و اسلامى و مؤلفات جديد در علوم قرآنى تهيه شده است و جهت تسهيل استفاده از مطالب، دستكارى جزئى نيز در متون شده است. برخى مطالب نيز در مباحث ديگر، تكرار شده است.
روش تفسير
مطالب تفسيرى (به معناى عام) در هشت مبحث جداگانه با عنوانهاى پيش گفته، مطرح شده است و معمولا منبع اصلى بحث‌ها و منابع ديگر در پاورقى قيد شده است.
مبحث اول تحت عنوان اهداف سوره، شامل اطلاعات كلى دربارۀ سوره از قبيل، نام، وجه تسميه نزول، عدد آيات، عدد كلمات، اهداف عام سوره و برخى بحث‌هاى موضوعى مى‌باشد. محور مطالب اين مبحث از كتاب «اهداف كل سوره و مقاصدها» دكتر عبدالله محمود شحاته گزينش شده است.
مبحث دوم تحت عنوان ارتباط آيات درون يك سوره، شامل تاريخ نزول و وجه تسميه سوره و غرض از سوره، ترتيب آن، ارتباط دسته آيات با هم، بررسى سياق دسته آيات و موضوع آنها مى‌باشد.
اين بخش به نحوى با موضوع آيات و در نهايت فهرست موضوعى قرآن ارتباط پيدا مى‌كند و مى‌توان از آن در اين زمينه استفاده كرد. محور مطالب اين مبحث از كتاب «النظم الفنى في القرآن» شيخ عبدالمتعال الصعيدى گزينش شده است.
مبحث سوم تحت عنوان اسرار ترتيب سوره بوده كه به نوعى مترتب بودن سورۀ بعد بر سورۀ قبل را در موارد متعدد، بيان مى‌كند. و اين مبنا مطرح مى‌شود كه در غالب سوره‌ها، هر سوره، شرح، توضيح و تفصيلى است براى اجمالى كه در سورۀ قبل ذكر شده است و به ذكر موارد آن نيز مى‌پردازد.
محور مطالب اين مبحث از كتاب «اسرار ترتيب القرآن» سيوطى گزينش شده است. مبحث چهارم تحت عنوان مكنونات سوره بوده كه نوعا به ظاهر كردن مبهمات يا اعلام غير صريح با استفاده از آثار صحابه و تابعين و اقوال مفسرين، مى‌پردازد-محور مطالب اين مبحث از كتاب «مفحمات الاقران» سيوطى گزينش شده است. در بخش أعلام و ضمائر مى‌توان از اين مبحث استفاده نمود.
مبحث پنجم تحت عنوان «لغة التنزيل» در سوره بوده و دربارۀ معانى كلمات و مسائل بيانى و اسلوب جملات و نظم آيات و بررسى معانى كلمات در آيات مختلف، و مقايسۀ كلمات مترادف و استعمال آنها مى‌باشد. محور مطالب اين مبحث بر اساس كتاب «من بديع لغة التنزيل» ابراهيم سامرّائى تنظيم شده است. البته از كتب لغت و تفسير كشاف در اين مبحث استفاده فراوان شده است. گاهى لغات از جهت صرف و قرائت نيز مورد بررسى قرار مى‌گيرند.
مبحث ششم تحت عنوان معانى لغوى در سوره بوده و در آن بحث‌هاى صرف، نحو و قرائت كلمات مورد بررسى قرار مى‌گيرد. اين مباحث در ابواب مختلف مانند «باب من المجاز»، باب «الاستثناء»، «باب الدعا»، باب الفاء، «باب الواو»، باب «أهل و آل» و...انجام مى‌گيرد.
محور اصلى مطالب اين مبحث از كتاب «معانى القرآن» اخفش و ديگر كتب او دريافت شده و از مصادر ديگر نيز استفاده فراوان شده است.
مبحث هفتم تحت عنوان «سؤال و جواب در سوره» بوده و در آن سؤالات گوناگون در هر باب كه در آن سوره مطرح بوده است، بيان مى‌شود. منبع اصلى اين مبحث كتاب «اسئلة القرآن المجيد و اجوبتها» از محمد بن ابى‌بكر رازى مى‌باشد.
مبحث هشتم تحت عنوان «معانى مجازى در سوره» بوده و انواع استعمالات و معانى مجازى كلمات و اصطلاحات در آن مورد بحث واقع مى‌شود. محور اساسى اين مبحث كتاب «تلخيص البيان في مجازات القرآن» شريف رضى مى‌باشد.
منابع موسوعة
يادآورى كرديم كه مواد اين موسوعه از مهمترين كتب عربى و اسلامى و مؤلفات جديد در علوم قرآنى تدارکشده است، علاوه بر منابع اصلى كه در هر مبحث نام برده شد از مصادر متنوع و زيادى در متن و پاورقى نام برده شده كه به برخى از آنان اشاره مى‌نماييم:
- تفسير طبرى
- تفسير كشاف
- تفسير فخر رازى
- تفسير بيضاوى
- تفسير جلالين
- تفسير ابن كثير
- تفسير الدر المنثور
- تفسير بغوى
- تفسير الكشف و البيان ثعلبى
- تفسير الجامع لاحكام القرآن قرطبى
- تفسير زادالمسير
- تفسير بحر المحيط
- فتوحات مكيه بن عربى
- شرح كشاف طيبى
- خواص القرآن غزالى
- المطالب العالية
- صحاح و مسندها
- تاريخ ابن عساكر
- التفصيل الجامع لعلوم التنزيل از احمد عمار المهدوى
- تأويل مشكل القرآن ابن قتيبة
- اعراب القرآن فرّاء
- اعراب القرآن زجاج
- التيسير دانى
- المصاحف سجستانى
- مجاز القرآن
- الخصائص
- الكتاب سيبويه
- تحصيل عين الذهب
- تهذيب اللغه
- لسان العرب
- صحاح اللغة
- تاج العروس
- المقاصد النحويه
- الانصاف
- مغازى واحدى
- الاملاء
- مستدرك حاكم
- تفسير القرآن العظيم
- طبقات ابن سعد
- كامل ابن اثير
- تاريخ طبرى
- الاتقان سيوطى
- اللهجات العربيه جندى
- الجمهره
- المغنى ابن هشام
- خزانة الادب
- معجم الشعراء
- الاغانى
- الحجة ابن خالويه
- كتب طبقات و منابع ديگر
نسخه شناسى
موسوعة قرآنى با جمع‌آورى جعفر شرف‌الدين و تقديم مقدمۀ دكتر عبدالعزيز بن عثمان تويجرى و مراجعۀ استاد احمد حاطوم و دكتر محمد توفيق ابوعلى توسط دار التقريب بين المذاهب الاسلامية در بيروت لبنان به سال 2000 م1420/ ه چاپ اول خود را در 12 جلد به قطع وزيرى، عرضه شده است. چند مقدمه در قالب، تقديم، تصدير، استهلال و مدخل عرضه شده است، كه در عنوان مدخل مباحثى دربارۀ خصائص قرآن، اسماء قرآن، اسماء دسته‌هايى از سوره‌ها، عناوين و موضوعات سوره‌ها، كتّاب وحى، تأليفات بشرى دربارۀ قرآن در 19 عنوان و در عنوانهاى ديگر دربارۀ تحدى قرآن، مصادر لغت، بيان، اسباب نزول و...و توضيح شيوۀ ورود و خروج به مباحث موسوعه، مطالبى آمده است.
پاورقى شامل منابع مختلف و آدرس متفاوت مطالب نقل مطالب تكميلى و معرفى اجمالى برخى رجال در پايين صفحات و فهرست مطالب در انتهاى هر جلد راهنماى محققين بوده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب
پیوندها
مطالعه کتاب الموسوعة القرآنیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور