نهادگرائی و جهاد سازندگی
| نام کتاب | نهادگرائی و جهاد سازندگی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ایروانی، محمدجواد (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | وزارت جهاد سازندگی، اداره کل روابط عمومی |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1377ش , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE35001AUTOMATIONCODE |
نهادگرائی و جهاد سازندگی تألیف محمدجواد ایروانی، نتایج پژوهش نهادگرایی است که به جهت فراهم کردن زمینه استفاده آن به‌طور کامل و با هدف استفاده جهادگران، علاقهمندان و محققین منتشر شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر، مقدمه نویسنده و دوازده فصل است.
این اثر به شیوه علمی با ذکر واژه‌شناسی، مفاهیم، تعاریف و تاریخچه موضوعات با استناد به منابع علمی و یا تحقیقات میدانی نگارش شده است.
گزارش محتوا
نویسنده در پیشگفتار کتاب با اشاره به اینکه بعد از گذشت بیست سال از عمر نهادهای انقلابی برای اکثر صاحب‌نظران و مجریان کشور ماهیت اعجازآفرین آن‌ها غیرقابل‌انکار است، جهاد سازندگی را از جمله مصادیق مثال‌زدنی این عرصه دانسته است. سپس متذکر شده که اگرچه پیشفرضهاى اولیه این پژوهش برمبناى نظریات موجود نهادگرایى بنا نهاده شد اما در این مطالعه به تفاوت‌هاى اساسى و بنیادى بین آنچه در نظریات رایج نهادى غربى مطرح است و نتایج حاصل از این پژوهش پی بردیم که در فصل پایانى به آن‌ها اشاره مىشود[۱].
در فصل اول کتاب مباحثی چون ضرورت انجام پژوهش، اهداف پژوهش و ساختار کلی کتاب تحت عنوان کلیات مطرح شده است. در این فصل در ذیل عنوان نگرشی به نهادگرایی چنین می‌خوانیم: «در تحقیق حاضر به دنبال تبیین میزان نهادگرایى در جهاد سازندگی هستیم تا ضمن توجه به نتایج سایر تحقیقاتى که راجع به ویژگىهاى نهادى انجام شده است، اولاً تعاریف عملیاتى و متناسب با جامعه اسلامى از ویژگىهاى نهاد ارائه شود، ثانیاً ویژگىهاى خاص نهاد در جامعه اسلامى شناسایی شود و ثالثاً مابهازاى خارجى براى ویژگىهاى نهاد را جستجو کنیم»[۲].
نویسنده در بخش دیگری از این فصل با اشاره به برخی آثار خارجی مرتبط با موضوع، بر این نکته تأکید می‌کند که در داخل کشور، تحقیقات و مطالعات مستقیمى در این موضوع انجام نگرفته است؛ لیکن در نزدیکى با موضوع می‌توان از «مدیریت بسیجى» و «سنجش گرایش روستائیان به جهاد سازندگی» پژوهش پروفسور رفیع‌‌پور، «مطالعه و بررسى فرهنگ سازمانى وزارت جهاد سازندگی» پژوهش مهدى مرتضوى و مجموعه مقالات و سخنرانىهاى اولین کنگره بزرگ نهادگرهاى انقلاب اسلامى نام برد[۳].
در فصل دوم کتاب، مبانى تئوریک نهاد مورد بحث و بررسى قرار گرفت. در ابتداى فصل به دلیل ابهامات و استفادههاى مختلفى که از واژه نهاد مىشود، مفهوم واژه و تعریف نهاد از دیدگاه فرهنگ لغت‌هاى فارسى و انگلیسى و نیز رویکردهاى گوناگون رشتههاى مختلف علمى مورد بحث و بررسى دقیق و مفصل قرار گرفته که می‌تواند پشتوانه مناسبى براى مطالعات بعدى باشد.
در انتهاى فصل دوم نظریات نهادى به لحاظ تاریخى و نوع نگرش حاکم مورد بررسى قرار گرفته است. نتیجه کلى این است که نظریه نهادى از دهه هفتاد رونق بیشترى در مدیریت پیدا کرده و در دهه اخیر به‌عنوان یکى از نظریات مطرح در عرصه سازمان و مدیریت مورد توجه صاحب‌نظران قرار گرفته و پیشبینى می‌شود با توجه به اهمیتى که براى محیط و به‌خصوص محیط ارزشى قائل است، در آینده نیز همچنان جایگاه رفیعى در مدیریت داشته باشد[۴].
در فصل سوم با اعتقاد به اینکه فرمان حضرت امام خمینى(ره) مبنى بر تشکیل جهاد سازندگی مبتنى بر آگاهى ایشان به نیازها و کاستىهاى جامعه به‌خصوص جامعه روستایى بود، ضمن بررسى بستر تاریخى اقتصاد ایران با تکیه بر اقتصاد کشاورزى و روستایی به بررسى عوامل ضرورى و حتمى اجتماعى و اقتصادى تشکیل جهاد سازندگی از دیدگاه توسعه پرداخته شده و سپس جایگاه بالقوه نهاد با توجه به ضرورت‌هاى اجتنابناپذیر توسعه اقتصادى و توسعه اقتصاد عشایر مطرح شده است و نهایتاً در دیدگاه ملى جایگاه جهاد در نظام برنامهریزى کشور مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
در ادامه این فصل تاریخچه تحولات وظایف و تشکیلات جهاد سازندگی به‌طور مفصل بررسى مىشود. به‌منظور تسهیل این شناخت، دوران تحول تشکیلاتى به شش دوره تقسیم و وضعیت هر دوره توصیف شده است. در انتها فعالیت‌هاى جهاد سازندگی نیز به اعتبار تحول تاریخى، به اعتبار تأثیر و به اعتبار ماهیت تقسیمبندى و تشریح گردیده است. نگاه تاریخى، جهاد را به جهاد درو، جهاد دفاع مقدس، جهاد خدمات زیربنایى و جهاد فعالیت‌هاى تولیدى تقسیم مىکند و به اعتبار مأموریت‌هاى جهاد به فعالیت‌هاى اقتصادى و فعالیت‌هاى اجتماعى فرهنگى تقسیم شده است. از نظر ماهیت، فعالیت‌هاى جهاد به فعالیت‌هاى پایهاى ملى، زیربنایى، تولیدى، جبرانى، ترویجى و سایر فعالیت‌ها طبقهبندى شده است[۵].
در فصل چهارم، منطق و روششناسى پژوهش به‌طور تفصیلى مورد بحث قرار گرفته است. به‌طورکلی دو فرایند خاص در این تحقیق دنبال شده است که اولین فرایند آن شناسایی و تبیین شاخص‌هاى نهادى جهاد سازندگی و معرف‌هاى هر یک از شاخص‌ها است. در ابتداى فصل چهارم اقدامات انجام شده از جمله مصاحبه ساختار یافته با تعدادى از رهبران و پیشکسوتان جهاد، استادان دانشگاهى مطلع و تحلیل محتوى نظرات آنان در این رابطه تشریح شده است. در فرایند بعدى، شاخص‌ها و ویژگی‌هاى شناسایى شده به دو روش مطالعه موردى و مطالعه میدانى مورد بررسى قرار گرفته است.
سپس به ترتیب به شرح و تفصیل روش مطالعه موردى و روش مطالعه میدانى مورد استفاده در مطالعه پرداخته شد[۶].
فصل پنجم تا نهم به مطالعه موردى در زمینههاى عمران روستایی، امور دام و طیور، امور منابع طبیعى، امور شیلات و آبزیان و صنایع‌دستی (مورد فرش) میپردازد. براى اینکه برخى از طرح‌های شاخص و برجسته که نماینده مناسبى از شاخص‌هاى نهادى جهاد هستند، مورد توجه و بررسى خاص قرار گیرند، فصل دهم بدین‌مهم اختصاص یافته و چند مورد از این جلوهها شامل جهاد در دفاع مقدس، طرح جامع توسعه اسکان عشایر، طرح توسعه همهجانبه حوزه ریمله، طرح‌های تکثیر و پرورش میگو، مرکز اطلاعرسانى جهاد و طرح شرکت تعاونى جنگل‌دارى آذررود، مطرح شده است[۷].
در فصل یازدهم به‌منظور بررسى فرضیههاى دهگانه تحقیق نتایج پرسشنامههاى تکمیل شده با استفاده از روش‌هاى آمارى مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج بررسى بیانگر تأیید فرضیههاى تحقیق مبنى بر وجود ویژگی‌هاى نهادى در جهاد سازندگی است[۸].
با توجه به اینکه درجه متخلق بودن جهاد به این ویژگىها متفاوت است، در یک بررسى جداگانه رتبه و اهمیت هر یک از ویژگی‌ها در نهادى‌بودن جهاد بررسى شده که نتیجه نشان دهنده ولایت محورى، استمرار، ارزشمدارى، خودباورى، مردم‌گرایی، دینمحورى، انعطافپذیرى، فرهنگ خاص سازمانى، نوآورى و پویائى است. همچنین براى تعیین اینکه هر یک از معرف‌هاى هر ویژگى تا چه حد در بروز و ظهور آن ویژگى در جهاد تأثیر داشتهاند یک بخش تحلیل نیز به آن پرداخته است که نتایج تفصیلى آن در فصل یازدهم آمده است[۹].
در فصل دوازدهم، ضمن ارائه نتایج مطالعات میدانى، به دلیل اهمیتى که مطالعات موردى و اسنادى در این پژوهش داشته، بخش ویژهاى به ارائه نتایج آن اختصاص یافته است. در ادامه فصل دستاوردهاى نظرى پژوهش، شامل شاخص‌ها و معرف‌هاى جدید معرفى شده و بیانیه آرمانى پیشنهادى و سایر موارد، ارائه شده است.
در پایان این فصل با توجه به اینکه نتایج کلى بررسى نشان می‌دهد که نهاد جهاد سازندگی با برخوردارى از ویژگی‌هاى نهادى، شکل موفقى از تولىگرى دولت با رویکرد مردم‌گرایی است، پیشنهادات کلان خاصى براى نظام ادارى کشور ارائه شده و با توجه به اینکه حفظ و تداوم ویژگى نهادى در جهاد متأثر از برنامهها، خطمشىها و سیاستهاى حاکم بر آن است، به بیان پیشنهادات کلان که می‌تواند به این امر کمک کند، پرداخته شده است[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است.
کتاب مشتمل بر جداول و نمودارهای فراوانی است. در انتهای کتاب پیام حضرت امام(ره) به ملت ایران در مورد تشکیل جهاد سازندگی و نیز زندگی‌نامه ایشان ذکر شده است.
منابع و مآخذ هر یک از فصول دوم تا یازدهم در انتهای آن‌ها و مستندات و منابع مکتوب و میدانی مطالب در پاورقی‌های کتاب ارائه شده است.
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و متن کتاب.
وابسته‌ها
آزادسازی، جهانی‌سازی و توزیع درآمد
ظرفیت‌سازی نهادى در جهت تحقق اهداف سند چشم‌انداز پیشنهاد الگوهای نهادسازى در حوزه اقتصاد