ابن زیات، یوسف بن یحیی
| نام | ابن زیات، یوسف بن یحیی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن ال‍زی‍ات، یوسف بن یحیی
ابن ال‍زی‍ات ال‍ت‍ادل‍ی ت‍ادل‍ی، یوسف بن یحیی |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 627 هـ.ق یا 1230 م |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE7580AUTHORCODE |
«ابن زَيّات، ابوحجّاج (يا ابويعقوب) يوسف بن يحيى بن عيسى بن عبدالرحمان تادلى» (د 627 يا 628ق)، اديب، لغوى، فقيه و قاضى مالكى مراكشى بوده است. ابن زيات، اهل تادلا يا تادله، شهرى در جبال بربر، نزديك تلمسان و فاس بود. فيروزآبادى و سيوطى او را در نحو و لغت و ادب امام خوانده‌اند. وى به حضور ابوالعباس احمد سبتى (524 - 601ق) پير و ولى مراكشى رسيد و ابن حوط‌الله و سلالقى را نيز ملاقات كرد.
ابن زيات، هنگامى كه در شهر رگراگه (رجراجه) قاضى بود، درگذشت. فيروزآبادى و سيوطى درگذشت او را پس از 540ق، نوشته‌اند، اما او خود از رجالى ياد كرده است كه در 616ق، درگذشته‌اند. حاجى خليفه و بغدادى نيز سال وفات او را پس از 540ق، نوشته‌اند، ولى بغدادى در جاى ديگر سال 630ق، را ياد كرده است. گفته‌اند كه جنازه او را به مراكش بردند و در قبه سيدى محمد فرّان و سيدى محمد بربوشى در بيرون شهر و نزديك دروازه خميس به خاک سپردند.
از کتاب «التشوّف إلى رجال التصوّف» او برمى‌آيد كه او خود در زمره صوفيان بوده و گاه مطالبى را از زبان مريدان نقل كرده است. ابن زيات در ادب، تأليفى به نام «نهاية المقامات في دراية المقامات» در شرح مقامات حريرى داشته است كه آن را بهترين شرح‌ها و «شرحى نبيل» گفته‌اند، اما اكنون از آن اطلاع نداريم.
اثر موجود ابن زيات، همان «التشوف إلى رجال التصوف» است. در اين کتاب كه تأليف آن را در شعبان 617 آغاز كرده و در روز جمعه 12 ذى‌قعده همان سال به پايان رسانيده، احوال صالحينى را آورده است كه مقيم مراكش بوده، يا به‌گونه‌اى با آن پيوند داشته‌اند.
منابع مقاله
برگرفته از دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1374، ج 3، ص638، به قلم محمدآصف فكرت.