تذكرة أولي الألباب الجامع للعجب العجاب
| نام کتاب | تذکرة أولي الألباب الجامع للعجب العجاب |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ذیل التذکرة
تذکرة داود الأنطاکي |
| پدیدآورندگان | انطاکی، داود بن عمر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | R 128/3 /الف8ت4 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11399AUTOMATIONCODE |
تذكرة أولي الألباب الجامع للعجب العجاب معروف به تذكره داود، مشهورترين نگاشته طبيب بزرگ مصرى داود بن عمر انطاكى در دانش طب است. اين اثر از مهم‌ترين منابع در گياه‌شناسى و داروسازى در طب سنتى به شمار مى‌رود و پس از مؤلف منبع بسيارى از پزشکان بوده است.
انگيزه نويسنده كه كتاب‌هاى متعددى در اين علم به رشته تحرير درآورده به تصريح خودش در مقدمه، نگارش علم طب به اسلوبى جديد بوده است.
ساختار
كتاب مشتمل بر متن تذكره داود و ذيل تذكره به قلم يكى از شاگردان اوست. تذكره مشتمل بر يك مقدمه و دو جزء است. مقدمه در چند فصل تدوين شده است. جزء اول حاوى سه باب است كه دو باب اول در چند فصل و باب سوم به ترتيب حروف الفبا تدوين شده است. جزء دوم نيز مشتمل بر باب چهارم است كه در بخشى از آن يك سرى قواعد و بخشى نيز به ترتيب حروف الفبا بيان شده است. ذيل تذكره نيز به ترتيب حروف الفبا تنظيم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه كتاب تعداد علومى كه در كتاب ذكر شده و رابطه آنها با علم طب و جايگاه علم طب بررسى شده است.
مطالب ابواب كتاب به ترتيب عبارت است از:
- كليات علم طب و مقدمه آن.
- قوانين افراد و تركيب ادويه و اعمال عام طب مثل سحق و قلى و مراتب و درجات و صفات داروها مثل تليين و تفتيح.
- مفردات و مركبات و آنچه متعلق به آنها است مانند: اسم و ماهيت و مرتبه و نفع و ضرر و مقدار مصرف و شيوه اصلاح بدل آنها به ترتيب حروف الفبا.
- بيمارى‌ها و شيوه درمان آنها.
در ميان اين ابواب، باب سوم از همه مفصل‌تر است و بيشتر از ديگر ابواب مورد توجه است.
مؤلف در اين باب ابتدا داروى مورد نظر (مفرد يا مركب) را بر حسب حروف الفبا ذكر مى‌كند. سپس به واژه‌شناسى داور مى‌پردازد. آنگاه ماهيت هر دارو را بيان مى‌كند. پس از بيان ماهيت، مؤلف طبيعت دارو و در ادامه نوع استعمال آن دارو را مى‌نويسد. در آخر مضرات آن دارو و مصلح آن، مقدار مصرف آن و بدل آن را ذكر مى‌كند.
مؤلف با آن كه از نعمت بينايى محروم بوده با اين حال گياهان و مفردات را به صورت دقيق و گويا توصيف مى‌كند؛ البته به نظر ميرسد وى در اين باره از بينايى دستياران و شاگردانش مدد مى‌جسته است.
ديگر اين‌كه وى در هر گفتار چندان به نقل اقوال نمى‌پردازد، بلكه بيشتر بر تجربيات و تحقيقات خود تكيه مى‌كند، علاوه بر اين گفتار انطاكى كوتاه و مختصر ولى واضح و گوياست و از اين جهت خواننده را در مراجعه و مطالعه آن بى‌رغبت نمى‌كند.
مزيت ديگر اين اثر توجه به علوم غريبه در شفابخشى و بهبودى بيماران است. اين خصوصيت منحصر به اين كتاب است و در ديگر كتاب‌هاى طب سنتى به چشم نمى‌خورد و از اين جهت نيز قابل توجه است.
در ذيل تذكره كه با حرف ياء آغاز شده مشتمل بر تمام حروف الفبا نبوده و تعدادى از حروف ذكر شده است. در اين بخش نيز تعدادى از بيمارى‌هاى جسمى و گياهان دارويى ذكر شده است. در خاتمه اين بخش از كتاب نيز نكات و لطائف عجيب و شگفت ذكر شده است.
وضعيت كتاب
تذكره داود به سبب اهميت و اعتبارى كه داشته بسيار مورد توجه قرار گرفته از اين رو بارها چاپ و منتشر شده است.
كتاب فاقد پاورقى است و فهرست مطالب نيز در انتهاى اثر آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب
پیوندها
مطالعه کتاب تذکرة أولي الألباب الجامع للعجب العجاب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور