بررسی تاریخی قصص قرآن
| نام کتاب | بررسی تاریخی قصص قرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | دراسات تاریخیه من القرآن الکریم. فارسی
دراسات تاریخیه من القرآن الکریم |
| پدیدآورندگان | مهران، محمد بیومی (نويسنده)
راستگو، محمد (مترجم) انصاری، مسعود (مترجم) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 88/9 /م9 د4041 |
| موضوع | پیامبران
پیامبران در قرآن قرآن - قصهها - نقد و تفسیر قرآن - وقایع تاریخی |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2950AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب
بررسی تاریخی قصص قرآن بررسى رويدادهاى تاريخى در قرآن كريم يكى از زمينه‌هاى قرآن پژوهى است كه از ديرباز كسانى بدان پرداخته و دربارۀ آن آثارى نگاشته‌اند.
بى‌شك يكى از بهترين اين آثار، كتاب «دراسات تاريخية من القرآن الكريم» نوشته دكتر محمّد بيّومى مهران استاد دانشگاه اسكندريه است.نويسنده رويدادهاى تاريخى قرآن را از ديدى جغرافيايى بخش‌بندى كرده و رويدادهاى هر منطقۀ جغرافيايى را در جلدى جدا آورده است. رويدادهاى جزيرة العرب را در نخستين جلد، رويدادهاى مصر را در دومين جلد، رويدادهاى شام را در جلد سوم و ويدادهاى عراق را در جلد چهارم و بررسى زندگى و تاريخ پيامبر اسلام صلى‌اللّه‌عليه‌وآله‌و‌سلم را به جلد پنجم وانهاده است.مؤلف معتقد است چشم‌پوشى و يا غفلت پژوهشگران تاريخ كهن از منبع عظيمى چون قرآن كريم پژوهشهاى آنها را دچار زيانى سنگين نموده و از استوارترين و درست‌ترين مآخذ بى‌بهره نموده است و در شگفت است از اينكه تاريخ‌نگاران امروزى-چه غربى و شرقى و چه مسلمان و نامسلمان-همه تورات را به عنوان تنها مأخذ اساسى و استوار براى پژوهش دوره‌هايى از تاريخ كهن خاور نزديك قلمداد مى‌كنند با اينكه همه به استوار نبودن سند تورات باور دارند، در حاليكه قرآن، كتاب آسمانى بزرگى كه همه انديشه‌وران جهان، چه مسلمان و چه نامسلمان، بر استوارى سند و درستى متن آن اجماع دارند، در اختيار آنان قرار دارد.
به گفتۀ نويسنده قرآن كريم در قصه‌هاى خود، آگاهى‌هاى مهم و دست اولى دربارۀ تاريخ پيش از اسلام و سرگذشت حكومتهاى آن روزگاران، در اختيار ما مى‌نهد، آگاهى‌هايى كه كشفيان جديد آنها را تأييد مى‌كند.دربارۀ سرزمين‌هاى عرب نيز در قرآن آياتى موجود است كه از سرزمين سبا در جنوب شبه‌جزيرۀ عربستان پيش از اسلام سخن مى‌گويد.افزون بر اين در ميان كتابهاى مقدس كه امروزه رايج‌اند، قرآن تنها كتابى است كه دربارۀ پاره‌اى از ملّتهاى از ميان رفتۀ عرب مانند:قوم عاد و قوم ثمود سخن گفته است. جلد اول اين مجموعه تنها از رويدادهايى سخن مى‌گويد كه در قرآن از آنها ياد شده و ديار عرب نخستين صحنه و منطقۀ رخداد آنها بوده است.از اين جاست كه اين بخش دربارۀ حضرت ابراهيم عليه‌السلام و كعبه سخن مى‌گويد و سپس دربارۀ قوم هود، قوم ثمود و قوم شعيب و نيز دربارۀ رويدادهايى كه در تاريخ عرب پيش از اسلام بازتابى گسترده داشته است، رويدادهايى چون سيل عرم، داستان اصحاب اخدود و اصحاب فيل، به بحث مى‌نشيند. از آنجا كه مؤلف اين پژوهش را نخست بر قرآن كريم-به عنوان منبع اساسى و اصلى-بنياد نهاده و سپس بر احاديث پيامبر(ص) و تفسيرهاى قرآن، ناگزير در آغاز جلد نخست 3 فصل جداگانه را به بررسى و معرفى اين 3 منبع اساسى:قرآن، حديث و تفسير ويژه ساخته است.در فصل اول به تاريخچۀ تدوين قرآن كريم پرداخته و قرآن را به عنوان درست‌ترين و راست‌ترين مأخذ تاريخى معرفى مى‌كند.نويسنده با باز نماياندن دوگانگى‌ها و ناسازى‌هاى موجود بين داستانهاى قرآنى و آنچه درآن‌باره در تورات و انجيل آمده به ردّ سخن كسانى پرداخته كه معتقدند داستانهاى قرآن از تورات و انجيل گرفته شده است.
در جلد دوم اين مجموعه ابتدا دربارۀ پيامبرى و پيامبران و واژه نبى و نبوت و نيز تفاوت نبى با رسول و همچنين نبوت زنان و وظايف انبياء و هدف يگانۀ ايشان مطالبى بيان شده است و سپس پژوهشى گسترده دربارۀ دو پيامبر الهى يعنى يوسف و موسى عليهما‌السلام و نيز تاريخ بنى اسرائيل و مصر صورت گرفته است.
جلد سوم اين مجموعه به بررسى تاريخ پيامبرى و پيامبران در سرزمين شام پرداخته بنابراين از پيامبران بزرگوارى چون داوود، سليمان، ايوب، الياس، اليسع، زكريا و يحيى سخن به ميان آمده و سپس با يادى از سيرۀ مسيح عليه‌السلام اين جلد به پايان رسيده است.
در جلد چهارم اين مجموعه به آن دسته از رخدادهاى تاريخى پرداخته شده است كه در سرزمين عراق رخ داده و قرآن كريم از آنها ياد كرده است.در فصل نخست اين جلد از سيرۀ حضرت نوح عليه‌السلام و داستان مشهور توفان سخن به ميان آمده و در فصل دوم احوال حضرت ابراهيم عليه‌السلام در عراق مورد بررسى قرار گرفته و در پايان، در فصل سوم، به بررسى سيرۀ حضرت يونسعليه‌السلام كه پيامبر مردم نينوا-از نواحى موصل در عراق-بوده است پرداخته شده است.
انگيزۀ تأليف
مغفول ماندن قرآن كريم، به عنوان استوارترين و درست‌ترين سند و منبع تاريخى، از ديد پژوهشگران تاريخ كهن مؤلف را برآن داشته است كه با رويكردى تاريخى به قصه‌هاى قرآنى تاريخ كهن را مورد پژوهش قرار دهد و حقايقى تازه دراين‌باره را در اختيار حقيقت‌جويان قرار دهد.
ويژگى
يكى از ويژگى‌هاى مهم اين اثر سنجش و مقايسه‌هايى است كه ميان داستانهاى قرآن و آنچه دربارۀ آنها در تورات و انجيل آمده انجام شده است و دوگانگى و ناسازى‌هاى آنها را باز نموده است و از اين راه آشكار كرده است كه سخن آنان كه گفته‌اند داستانهاى قرآن از تورات و انجيل گرفته شده بسيار بى‌پايه است و به هيچ‌روى نمى‌تواند درست باشد.
ساختار
جلد اول:شامل مقدمه مترجم، پيشگفتار و يازده بخش ذيل مى‌باشد:
بخش نخست:قرآن كريم.بخش دوم:حديث.بخش سوم: تفسير، بخش چهارم:ابراهيم خليل(ع) بخش پنجم:كعبه.بخش ششم:عاديان.بخش هفتم:ثموديان.بخش هشتم: مديانيان- مدينيان.بخش نهم:سيل عرم.بخش دهم:داستان اصحاب اخدود.و بخش يازدهم:داستان اصحاب فيل.در پايان هم فهرستى از منابع عربى، فرنگى و منابع فرنگى با نشانه‌هاى اختصارى اضافه شده است.
جلد دوم:شامل پيشگفتار نويسنده و سه كتاب كه كتاب سوم خود مشتمل بر ابوابى و هرباب دربر گيرنده بخشهاى متعدد است مى‌باشد.
كتاب نخست:بررسى‌هاى مقدماتى بخش نخست:پيامبرى و پيامبران. كتاب دوم:يوسفعليه‌السلام.كه داراى بخشهاى ذيل مى‌باشد: بخش نخست:يوسف پيش پيش از دورۀ وزارت.بخش دوم:يوسف و عزيرى مصر.بخش سوم:داستان يوسف در آيات قرآن و روايات و تورات. كتاب سوم: موسی عليه‌السلام كه مشتمل بر پنج باب مى‌باشد. باب اول:از تولد تا بعثت، كه بخشهاى ذيل را دربر مى‌گيرد: بخش نخست:بنى اسرائيل در مصر.بخش دوم: موسى از ولادت تا بعثت.بخش سوم: پيامبرى موسى. باب دوم:خروج بنى اسرائيل از مصر.داراى بخشهاى ذيل مى‌باشد: بخش نخست:زمينه‌ها، زمان و مكان خروج.بخش دوم: معجزۀ شكافته شدن دريا بخش سوم: فرعون عصر موسى. باب سوم: موسى و بنى اسرائيل، از شكافتن دريا تا مرگ موسى(ع)، داراى بخشهاى زير است: بخش نخست:بنى اسرائيل در سينا.بخش دوم:بنى اسرائيل در بيابان. باب چهارم:بررسى‌هايى دربارۀ سيرۀ موسی عليه‌السلام، داراى چهار بخش مى‌باشد: بخش نخست: موسى اسرائيلى است يا مصرى؟بخش دوم:وجود تاريخى موسى(ع) بخش سوم: مرگ موسى(ع) و بخش چهارم:جايگاه موسى در تاريخ يهود. باب پنجم:داستان موسى، در ميان روايات تورات و آيات قرآن، كه داراى يك بخش با عنوان: داستان موسى در قرآن و تورات مى‌باشد.
جلد سوم علاوه بر پيشگفتار نويسنده مشتمل بر كتاب چهارم تا ششم مى‌باشد.
كتاب چهارم:داود و سليمان، دو باب را با بخش‌هايى چند در بر مى‌گيرد. باب اول:سيرت داوود عليه‌السلام بخش نخست:بنى اسرائيل ميان حضرت موسى و داوود(ع).بخش دوم:حضرت داوود(رسول-نبى).بخش سوم:داوود پادشاه بنى اسرائيل.بخش چهارم:داوود در آيات قرآن و روايات تورات. باب دوم:سيرت سليمان بخش نخست:سليمان (رسول-نبى).بخش دوم:بناى مسجد الاقصى.بخش سوم:سليمان و ملكه سبا.بخش چهارم:سليمان پادشاه بنى اسرائيل. كتاب پنجم:پيامبران از ايوب تا يحيى(ع) شامل سه بخش ذيل مى‌باشد: بخش نخست:ايوب.بخش دوم:الياس و اليسع(ع) و بخش سوم:زكريا و يحيى(ع). كتاب ششم: مسيح، عيسى بن مريم، رسول خدا، شامل چهار بخش ذيل است: بخش نخست: مريم مادر مسيح(ع).بخش دوم: مولد مسيح(ع).بخش سوم:نبوت و معجزات حضرت مسيح(ع).و بخش چهارم:ادعاى ربوبيت و تصليب مسيح(ع).
جلد چهارم شامل پيشگفتار نويسنده و سه باب مى‌باشد:
باب اول:سيرۀ نوح(ع)، داراى بخشهاى ذيل است: بخش نخست:دعوت نوح(ع).بخش دوم:قصه توفان در الواح و آثار كهن و تورات. بخش سوم:قصۀ توفان در قرآن كريم. باب دوم:سيرۀ ابراهيم خليل(ع) در عراق.بخشهاى ذيل را شامل است: بخش نخست:خدايان قوم ابراهيم.بخش دوم:دعوت ابراهيم(ع).بخش سوم:ابراهيم و آن پادشاه.و بخش چهارم:راز زندگى و مرگ. باب سوم:سيرۀ يونس(ع)، كه به 1-قصۀ يونس 2-سفر يونان (يونس(ع)) پرداخته است. در پايان اين جلد منابع عربى و فرنگى و فهرستى از تأليفات دكتر بيّومى مهران فراهم آمده است.
نسخه‌شناسى
نسخه‌اى كه در برنامه مورد استفاده قرار گرفته است فقط چهار جلد اوّل اين مجموعه را دربر مى‌گيرد.جلد اول و دوم توسط سيد محمد راستگو و جلد سوم و چهارم آن توسط مسعود انصارى به فارسى ترجمه شده است.ترجمۀ فارسى اين مجلدات در قطع وزيرى و با جلد شوميز به تفصيل ذيل از سوى شركت انتشارات علمى و فرهنگى براى اولين بار در بهار 1383 شمسى به چاپ رسيده است: جلد اول در 364 صفحه، جلد دوم در 424 صفحه، جلد سوم در 322 صفحه و جلد چهارم در 200 صفحه.
منابع مقاله
پيشگفتار مترجم و نويسنده و متن كتاب