دیوان امام علی علیه‌السلام
| نام کتاب | دیوان امام علی علیه السلام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | دیوان امیر المومنین علی بن ابیطالب (ع)
اشعاری که منسوب به امام علی علیه السلام است دیوان. فارسی - عربی |
| پدیدآورندگان | علی بن ابیطالب (ع)، امام اول (نويسنده)
میبدی، حسین بن معینالدین (نويسنده) زمانی، مصطفی (مترجم) |
| زبان | فارسی
عربی |
| کد کنگره | PJA 3106 /د933 1374 |
| موضوع | شعر عربی - قرن 1ق. - ترجمه شده از فارسی
شعر فارسی - قرن 9ق. - ترجمه شده از عربی |
| ناشر | نصايح |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1374 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1467AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
ديوان امير المومنين على بن ابيطالب(ع) اشعار منسوب به امام على(ع) است كه شامل مضامين روايات و قرآن مجيد است و در قالب احساسى ريخته شده و به نظم در آمده و شامل مباحث اخلاقى، اعتقادى و حماسى مى‌باشد كه توسط مصطفى زمانى به زبان فارسى ترجمه شده است.
اشعار انقلابى و جنگى اين كتاب در كتابهاى تاريخى نيز ثبت شده است.
انتساب
قسمتى از اشعار مسلما از امام على(ع) نيست، اما چون امام در پاسخ فردى شعر سروده است، جمع آورنده ديوان براى تكميل مطلب، شعرهاى آن شخص را هم به آن ضميمه كرده است.
علامه شيخ آقا بزرگ تهرانى صاحب كتاب ارزشمند «الذريعة إلى تصانيف الشيعة» در اين باره مى‌نويسد:
«ديوان منسوب به امام على عليه السلام توسط قطب الدين كيدرى، شارح نهج البلاغه، جمع آورى شده است.
وى كه نامش شيخ ابو الحسن محمد بن حسن بيهقى نيشابورى است و از شاگردان مرحوم طبرسى مى‌باشد اشعار را بر اساس جمع‌آورى ابو الحسن على بن احمد بن محمد فنجگردى نيشابورى، متوفاى 513ق بنا نهاده است.
پس از آن به نسخۀ سيد ابو البركات هبة الله بن محمد حسينى دست يافته و باز هم به اشعار آن اضافه كرده است.وى بسيارى از اشعار را با ذكر مدرك نقل كرده است.»
ساختار
كتاب همچنانكه از نامش پيداست ديوان اشعار است كه چينش آن بر اساس آخر ابيات مى‌باشد و به ترتيب حروف الفبا ذكر و مرتب شده است.
بعنوان مثال كتاب با اين بيت شروع شده است:
| الناس من‌جهة التمثال‌اكفاه | ابوهم آدم و الام حواء |
كه با «الف» خاتمه يافته است. در ادامه بعد از به پايان رسيدن اشعارى كه الف ختم مى‌شوند اشعارى ذكر مى‌شوند كه ختم آن با حرف «باء» مى‌باشد و اين قاعده ترتيب بر اساس حروف الفبا ادامه دارد تا اينكه با حرف «ياء» كتاب به پايان مى‌رسد.
در اين ميان لازم به توضيح است كه در اشعارى كه با حرف الف و ديگر حروف به پايان مى‌رسد اشعارى نيز هست كه با غير از حرف مورد نظر به پايان مى‌رسند بعنوان مثال: در حرف الف، اشعارى آمده است كه با «ه» به پايان رسيده است: در زير مجموعه حرف «الف» در بيت پنجاه‌و يكم مى خوانيم:
| لبيك لبيك انت موليه | فارحم عبيدا اليك ملجاه |
در اينجا مى‌توان گفت كه اين بيت نيز با الف ختم شده است زيرا «ملجاه» اگر ضمير «ه» ازش جدا شود با الف ختم مى شود.
اين روش در بقيه اشعار نيز ديده مى‌شود.
گزارش محتوا
كتاب حاوى 1872 بيت از اشعار منسوب به حضرت على(ع) مى‌باشد كه در موضوعات مختلفى از قبيل عرفان و اخلاق اعتقادات پند و اندرز و... سروده شده است از زيباييهاى كتاب همين بس كه كتاب با موضوع «ارزش علم» شروع شده است در يكى از همين ابيات ابتدايى حضرت چنين بيان مى‌كنند:
| فقم بعلم و لا تبغى له بدلا | فالناس موتى و اهل العلم احياء |
كه مترجم اين بيت را چنين ترجمه كرده است:
بنابراين (اگر دنبال فخر هستى) دنبال دانش باش و چيز ديگرى را عوض آن در نظر مگير، زيرا مردم در حكم مرده‌اند و دانشمندان زنده هستند.
سپس اشعارى چنين چنين آورده است:
| هستند جماعتى به جانان زنده | وزديدن اين قوم شود جان زنده | |
| چون آب حيات در ازل نوشيدند | مردم همه مرده‌اند و ايشان‌زنده |
درباره ترجمه
نسخه موجود ديوان، ترجمه استاد مصطفى زمانى مى‌باشد.كه در پائيز سال 1360 آن را آغاز نموده و بعد از گذشت يك سال به پايان برده است.
وى بعد از ترجمه هر بيت (يا چند بيت با يك مضمون)، اشعارى به زبان فارسى در مضمون شعر حضرت نيز آورده است.
گاهى به علت ضرورت شعرى جمله‌بندى با چند شعر تكميل مى‌شود كه در چنين مواردى براى حفظ آغاز و انجام شعر رعايت جمله‌بندى فارسى از نظر ابتدا و انتها حفظ نگرديده است و طبعا ميان مطلب بريدگى پيش آمده است كه خواننده به آن توجه خواهد كرد.
همانطور كه نهج البلاغه را اگر جملات آن از هم جدا كنند باز هم مفيد خواهد بود ديوان اشعار حضرت نيز اگر اشعارش از هم جدا شود باز هم‌مفيد و آموزنده خواهد بود.
كتاب با مقدمه مترجم شروع شده و با فهرست مطالب به پايان رسيده است.
نسخه‌هاى موجود
نسخه‌اى از ديوان امام على عليه السلام كه چاپ شده و در دست است، با نوشتۀ قطب الدين كيدرى نزديك به هم است با اين تفاوت كه سلسلۀ سندها و مدارك اشعار حذف گرديده است.
تاكنون هفده نفر ديوان را جمع آورى يا شرح كرده‌اند و قديمى‌ترين نسخه از «ابن احمد عبد العزيز جلودى»، متوفاى سال 332، به نام «شعر على عليه السلام» است.
حسين بن معين الدين ميبدى از علماى بزرگ اهل تسنن نيز اين ديوان را در سال 890 هجرى به شعر فارسى ترجمه و شرح كرده است.
در حدود سى نسخه از اين ديوان و شرح آن در كتابخانه‌هاى عمومى مشهد و قم موجود مى‌باشد.
منبع مقاله:
مقدمه و متن كتاب.