وضح البرهان في مشكلات القرآن

وَضَح البرهان في مشكلات القرآن تأليف محمود بن ابى الحسن بن حسين نيشابورى غزنوى ملقب به بيان الحق نيشابورى (متوفى حدود 555ق) از مفسران قرن ششم هجرى است.

وضح البرهان في مشکلات القرآن

نام کتاب	وضح البرهان في مشکلات القرآن
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	نیشابوری، محمود بن ابوالحسن (نويسنده) داوودی، صفوان عدنان (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9‎‏و‎‏6
موضوع	قرآن - مسایل لغوی
ناشر	دار القلم
مکان نشر	دمشق - سوریه
سال نشر	1410 هـ.ق یا 1990 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11072AUTOMATIONCODE

معرفى تفسير

تفسير وضح البرهان محمود نيشابورى از تفاسير مختصر و كوتاه است‌كه چند وجه از وجوه معنوى واژگان مشكل قرآن را تفسير مى‌كند. ازحمد تا تكوير را دربردارد.

مصادر تفسيرى

از مطالعه تفسير نيشابورى، روشن مى‌شود كه مفسر از مصادر اطلاع كافى و به اشعار عرب و دواوين آنان احاطه وافى داشته است. مهمترين مصادر تفسيرى وى به شرح زير است: 1-مجاز القرآن ابوعبيده (ت 210ق). 2-معاني القرآن فرّاء (ت 207ق) كه مفسر گاهى به نقد آن مى‌پردازد. 3-معاني القرآن كسايى (ت 189ق). 4-معاني القرآن اخفش (ت 215ق). 5-معاني القرآن مبرد. 6-احكام القرآن جصاص. 7-تفسير مسلم بن بحر اصفهانى. 8-تفسير نقاش محمد بن حسن بغدادى (ت 315ق). 9-تفسير ابوالقاسم بن حبيب نيشابورى(ت 406ق). 10-تفسير ثعالبى: احمد بن محمد نيشابورى ثعلبى يا ثعالبى(ت 427ق). 11-النكت و العيون: على بن محمد ماوردى (ت 450ق). 12-آثار و روايات را از بزرگان صحابه و تابعين نقل مى‌كند؛ مانند: ابن عباس، ابن مسعود، امام على(ع) و مجاهد. 13-اقوال بزرگان از دانشمندان اسلامى را مورد توجه قرار مى‌دهد؛ مانند: قاضى عبدالحميد (ت 292ق). ابومحمد عبدالله بن حسين نيشابورى (ت 447ق)، قاضى ابوالقاسم داودى (ت 430ق)، ابوسعيد ضرير و ابراهيم بن محمد بن عرفه معروف به نفطويه (ت 313ق). 14-مصادر لغوى، ادبى و نحوى را از سيبويه، كسايى و ابوعمرو، زاهد، ابوعمرو بن علا، فراء، اخفش، مبرد، ابن انبارى، ابوعلى فارسى، ابن جنى، ثعلب، زجاج، ابن سراج و جاحظ نقل مى‌كند. 15-مصادر اشعار وى ديوان شعراى هندلى كه فصيح‌ترين قبيله عرب مى‌باشند و بعضى از آيات قرآن به لغت و لهجه آنان نازل شده است.

لازم به يادآورى است كه مفسر در نقل مطالب از مصادر، مقلد نيست بلكه محقق است. اقوال صحيح را مى‌پذيرد و اقاويل باطل را نمى‌پذيرد و به ابطال آنها مى‌پردازد.

محاسن تفسير

اين تفسير با همه كوتاهيش، علاوه بر تفسير، علوم گوناگون را در خود جاى داده است. بيشتر آيات را تفسير نموده است. واژگان مشكل و غريب قرآن را توضيح مى‌دهد. ارتباط و تناسب آيات را بيان مى‌كند؛ مانند: سوره انسان. حكمت تكرار برخى از آيات را متذكر مى‌شود؛ مانند: سوره قصاص. بعضى از اشارات را از آيات استخراج مى‌كند.

مهم‌ترين ويژگى اساسى اين تفسير، شيوه تحقيقى و علمى نگارش آن است. هر قولى را نمى‌پذيرد. بعضى را نقد و برخى را تضعيف مى‌نمايد. به دفاع از قرآن اهتمام مى‌ورزد.

دلايل و اوهام منكران آيات قرآن را به‌طور مستدل ابطال مى‌كند؛ مانند: سوره فاطر، زخرف، رحمن و صافات. علم اشتقاق و ريشه‌يابى واژگان را مورد توجه قرار مى‌دهد؛ مانند: قسّيسين، معاجزين، تبارك و فرقان. تفسير را به علم كلام آميخته است. از علم نجوم و هيئت بحث كرده است. جغرافى را مطرح مى‌كند.مسائل حكمى همچون تعليل مرگ و نابودى را از حكما نقل مى‌كنيد. علم بلاغت و لغت‌شناسى را مطرح مى‌كند. همه اينها بر مهارت مفسر و گسترش اطلاعات او در علوم اسلامى و دانش‌هاى متداول آن زمان دلالت مى‌كند.

معايب تفسير

هر اثر علمى هر چه هم متقن باشد به كمال نهايى نميرسد مگر قرآن كه هرگز باطل و نقص و كمبود در آن راه ندارد. از اين‌رو تفسير مذكور مانند ساير آثار علمى كمبودهايى به شرح زير دارد:

1. برخى از اقوال را به‌طور مجهول نقل مى‌كند.
2. در نسبت بعضى از ابيات به شاعران دچار اشتباه شده است.
3. متأسفانه از تورات مطالبى نقل كرده است.
4. برخى از آيات را جابه‌جا يا با تقديم و تأخير نقل مى‌كند.

نسخه خطى

محقق چاپ حاضر تنها به عكس ميكروفيلم نسخه خطى آن در كتابخانه دانشگاه اسلامى به شماره 1619 در 372 ورقه به اندازه متوسط كه هر ورقه دو صفحه در 17 سطر دارد، دست يافته است. خط آن واضح است مگر صفحه اول.

نسخه اصلى آن در كتابخانه چستربيتى انگلستان نگهدارى مى‌شود. تاريخ كتابت آن قرن هشتم هجرى است. پس از آن‌كه نمونه تايپى نسخه چاپى آماده مى‌شود، به نسخه خطى ديگرى در كتابخانه دار الكتب المصرية به شماره 1063 دست مى‌يابد. عكس اين نسخه در دانشگاه ام القرى موجود بوده و ميكروفيلم آن‌را به‌دست مى‌آورد.نسخه اولى را با اين مقابله مى‌كند. در نتيجه معلوم مى‌شود هر دو نسخه از روى يك نسخه اصلى كتابت شده‌اند. تاريخ كتابت اين نسخه نيز قرن هشتم هجرى است.

نسخه حاضر

چاپ حاضر در دو جلد وزيرى با تحقيق و تعليق صفوان عدنان داودى مجلى نخستين بار به سال 1410ق1990/م توسط دار القلم در دمشق و الدار السامية در بيروت به چاپ مى‌رسد.اين چاپ داراى مقدمه‌اى در معرفى مفسر و تفسير است.

اختلاف نسخه‌ها و نسخه بدل‌ها به اضافه استخراج آيات، روايات، ابيات، مصادر و توضيحات در پاورقى مندرج است. در پايان جلد دوم، فهرست آيات، احاديث، امثال عرب، اشعار، اعلام، نام شهرها، مذاهب، قبايل و ايام، مصادر و منابع و موضوعات آمده است.

منبع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب وضح البرهان في مشکلات القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور