مرآة الحرمین
| نام کتاب | مرآة الحرمین |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | سفرنامه حجاز و تاریخ و جغرافیای راهها و بقاع متبرکه آن |
| پدیدآورندگان | رفعت پاشا، ابراهیم (نويسنده)
انصاری، هادی (مترجم) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10062AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب
مرآة الحرمین، كتابى است به زبان عربى نوشته «ابراهيم بن شريف سويفى التاجر »، معروف به ابراهيم رفعت پاشا و ترجمه فارسی آقاى هادى انصارى، كه به شرح سفر مؤلف به مكه مكرمه و مدينه منوره و معرفى اماكن موجود در اين دو شهر مى‌پردازد.
انگيزه نگارنده معرفى اماكن مقدسه موجود در دو شهر مكه و مدينه است.
ساختار كتاب
كتاب در دو جلد تنظيم شده است:
مطالب جلد اول را مى‌توان به شش بخش كلى تقسيم نمود كه هر بخش خود حاوى مطالب متنوعى است.
جلد دوم نيز به شرح سفرهاى بعدى مؤلف به شهرهاى مذكور در ذى حجه سال 1320 تا سال 1325ق. اختصاص يافته است. مطالب اين جلد را مى‌توان بر اساس سفرهاى سه گانه مؤلف به سه بخش مجزا و يك خاتمه تقسيم نمود. اين جلد همچنين حاوى بيوگرافى مؤلف مى‌باشد.
نگارش كتاب از سال 1318ه.ق. تا سال1325ه.ق. به طول انجاميده است.
گزارش محتوا
مؤلف در جلد اول اين كتاب طى پنج بخش به شرح مسافرت خود به مكه و مدينه مى‌پردازد. وى جزئيات مسير كاروان‌هاى حج و شهر مكه و وصف ويژگى‌هاى مسجدالحرام و خانه خدا را آورده و اندازه‌گيرى‌هاى جاى جاى اين مسجد و شماره مشخصات ستون‌ها و درهاى بيت‌الله الحرام را به دقت ثبت كرده است. مؤلف همچنين خصوصيات دقيقى از حرم شريف نبوى و شهر مدينه و چگونگى وضع فرهنگى آن و ديگر خصوصيات مردم اين ديار را با جزئيات دقيق و تفصيل كافى بيان نموده است.
در بخش اول كتاب، نويسنده به شرح نخستين سفر خود به عنوان امير الحاج به مكه مكرمه در سال1318ق. اشاره مى‌كند. وى در اين بخش به شرح هزينه مسافرت كاروان از قاهره به مكه و مدينه، توصيف پرده كعبه كه توسط كاروان به مكه حمل مى‌شده است، مراسم جشن پرده كعبه در قاهره، حركت از قاهره به سمت جده، اقامت در جده، موقعيت جغرافيايى جده، حركت از جده به سوى مكه، ورود به مكه، ديد و بازديدهاى مؤلف در مكه، مراسم شستشوى كعبه، توصيف كوه عرفات و فضاى پيرامون آن و...مى‌پردازد.
در بخش دوم، مؤلف به بيان مناسك حج و كيفيت انجام آن پرداخته است. در اين بخش از فقه مذاهب درباره حج، حج و شرائط آن، احرام و ميقات، انواع احرام، محظورات احرام و...سخن گفته شده است.
بخش سوم، به معرفى جغرافياى سرتاسر بلاد عرب پرداخته شده است. در اين فصل از اهميت موقعيت اين بلاد، آب و هوا و رستنى‌ها در آن، معرفى بلاد عربى كه به دريا راه دارند و...سخن گفته شده است.
بخش چهارم، اين جلد به بيان تاريخچه كوتاهى از وضعيت عرب‌ها قبل از اسلام، معرفى دولت‌هاى عربى قبل از اسلام، ظهور دين اسلام، فتح سرزمين‌هاى عربى توسط سپاه اسلام، غزوات پيامبر و غيره پرداخته شده است.
در بخش پنجم با عنوان مكه مكرمه، ابتدا به معرفى نام‌هاى اين شهر، موقعيت جغرافيايى مكه، كوه‌ها، خيابان‌ها، كوچه‌ها، بخش‌هاى مهم و ساختمان‌هاى مكه، بيمارستان غرباء، تكيه مصرى، محل تولد پيامبر اكرم(ص) و يا خانه آن حضرت، خانه خديجه بنت خويلد، خانه ارقم، باغ شريف عون رفيق پاشا، تاثير سيل‌ها در مكه و تاريخ آن، جمعيت مكه و نژاد مردم آن و نيز اخلاق ايشان، لباس، زبان، دين و عادات و رسوم مردم مكه، آب و هواى مكه، تجارت در مكه، آب‌ها و چشمه زبيده در مكه و سرانجام، معرفى فرمانروايان مكه پرداخته شده و سپس ذيل چند عنوان به معرفى مسجدالحرام و بيان موقعيت آن، نام و توصيف درب‌هاى مسجدالحرام، تاريخ توسعه آن، مقام ابراهيم(ع)، مقام‌هاى چهارگانه، چاه زمزم، توصيف كعبه مشرفه و بيان نام‌هاى آن و نيز اوصاف كنونى(زمان مؤلف) كعبه و اندازه‌هاى آن، شرح قسمت‌هاى مختلف پرده كعبه كه از مصر فرستاده مى‌شود، توصيف حجرالاسود و تاريخ آن، چگونگى حج در جاهليت، توصيف صفا و مروه، منا، مزدلفه، عرفات و بيان موقعيت جغرافيايى هر يك و اماكن و جاهايى كه در آنها وجود دارد، پرداخته شده است. در پايان اين بخش مؤلف به شرح سفر خود از مكه به سمت مدينه مى‌پردازد و به ورود خود به مدينه در محرم سال1319ق. اشاره مى‌كند.
در بخش ششم به توصيف شهر مقدس مدينه، نام‌ها و موقعيت جغرافيايى اين شهر، ساختمان‌ها، مساجد، كتابخانه‌ها، تكيه‌ها و گورستان‌هاى مدينه و نيز زمين‌ها و دشت‌ها و چاه‌ها و گياهان مدينه پرداخته شده و پس از آن از مردم مدينه كه در آيه 9 سوره حشر از آن به عنوان «دارالايمان» ياد شده، سخن به ميان آمده و مؤلف يادآور مى‌شود كه در اين شهر اكنون(زمان مؤلف) 56 هزار نفر زندگى مى‌كنند كه در ميان آنان شايد از تعداد انگشتان دست از اولاد انصارى كه آيه مذكور در حق آنان نازل شده وجود نداشته باشد. به گفته مؤلف بيشتر ساكنان مدينه را شامى‌ها، ترك‌ها، هندى‌ها، مصرى‌ها و مغربى‌ها تشكيل مى‌دهند. سپس از خانواده‌هاى اصيل و معروف اين شهر نام مى‌برد.
در ادامه مؤلف به بيان عادات مردم مدينه، آب و هواى مدينه، دهكده‌هاى مدينه و حومه آن، مسجد نبوى و...مى‌پردازد.
در پايان نيز مؤلف به شرح مراجعت خود از مدينه و توصيف منزلگاه‌هاى بين راه تا رسيدن به قاهره مى‌پردازد.
در بخش اول از جلد دوم كه شرح سفر دوم مؤلف به حرمين در سال1320ق. است، مؤلف به شرح سفر خود به مدينه از طريق «ينبع» طى شش مرحله، رسيدن به مدينه، هزينه‌هاى سفر، مشروح وظايف هر يك از اعضاى كاروان، خط سير كاروان از مصر تا حجاز و...مى‌پردازد.
در بخش دوم كه به شرح سفر سوم وى به حرمين شريفين در سال 1321ق. اختصاص يافته، مؤلف به هزينه‌هاى سفر و شمار حاجيان در اين سال، و غيره مى‌پردازد.
بخش سوم به شرح سفر چهارم وى به حرمين شريفين در سال 1325ق. و مشاهدات وى در اين سفر اختصاص يافته است.
در «خاتمه» مؤلف ابتدا به نكوهش رفتار امير مكه، شريف عون الرفيق، متوفاى 1905م. پرداخته و در اين باره به انعكاس متن دو رساله ذيل و يك قصيده كه در شكايت از ظلم و ستم عون رفيق پاشا نگاشته و سروده شده است، مى‌پردازد:
رساله اول با عنوان «ضجيج الكون من فظائع عون» نوشته سيد محمدباقربن عبدالرحيم علوى كه در 29 ذى حجه سال1316ق. نگاشته شده است.
رساله دوم با عنوان «خبيئه الكون فيما لحق ابن مهنى من عون» كه به قلم شريف محمد بن مهنى العبدلى، وكيل امارت شهر جده نگاشته شده است.
قصيده شوقى بك كه در سال 1322ق. در روزنامه «اللواء» منتشر شده است.
در ادامه خاتمه الرحلات، مؤلف به بيان مطالب ذيل پرداخته است:
موضوع حج و شرعيت آن و نيز واجبات حج و برخى وظائف اميرالحاج و جايگاه وى در گذشته، تاريخچه محمل‌ها كه از چوب و به شكل هودج ساخته مى‌شدند و معرفى محمل‌هاى چهارگانه عراقى، مصرى، شامى و يمنى كه معمولا به حجاز تردد داشتند، صدقات جاريه مخصوص ساكنان حرمين شريفين كه توسط سلاطين فرستاده مى‌شد و غيره.
كتاب همچنين حاوى تصاويرى است كه خود مؤلف از اماكنى كه بدان‌ها وارد شده، تهيه و در كتاب خود گنجانده است.
وضعيت كتاب
نسخه حاضر در برنامه؛ شامل پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و فهرست مطالب به صورت ذيل مى‌باشد:
جلد اول؛ شامل فهرست مطالب به صورت الفبايى و فهرست مطالب به صورت معمول و جلد دوم نيز تنها مشتمل بر فهرست مطالب است.
اين كتاب توسط آقاى هادى انصارى به زبان فارسى ترجمه شده كه اين ترجمه در برنامه حاضر گنجانده شده است. در اين ترجمه، چون جلد دوم كتاب بيشتر حاوى اطلاعاتى مربوط به قبائل و رسوم و عادات مردم اين ديار بوده، مترجم از ترجمه آن صرف نظر كرده و تنها به ترجمه جلد اول كتاب پرداخته است. وى همچنين از برگردان دو بخش از جلد نخست كتاب؛ يكى بخش دينى كه شامل مناسك حج و كيفيت انجام آن است و بخش ديگر كه شامل جغرافياى سرتاسر بلاد عرب مى‌باشد، به علت عدم نياز و استفاده فارسی‌زبانان، خوددارى ورزيده است.
منابع
- متن كتاب.
- مقدمه مترجم.