قرآن و ریاضیات
| نام کتاب | قرآن و ریاضیات |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | رضایی اصفهانی، محمدعلی (مقدمه نویس)
علوی، سید مرتضی (پدیدآور) |
| زبان | فارسي |
| کد کنگره | BP 86 /ع8ق4 |
| موضوع | قرآن - اعجاز
قرآن - بررسی و شناخت قرآن - علوم قرآني |
| ناشر | پژوهشهاي تفسير و علوم قرآن |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1386ش , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE13235AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
قرآن و ریاضیات ، نوشته سید مرتضی علوی، کتابی است به زبان فارسی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به شرح و توضیح نظریه اعجاز عددی قرآن پرداخته است. عددهای 7 و 19 به‌طور ویژه در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
ساختار
اثر دارای، درآمد، مقدمه، محتوای مطالب در دو فصل و خاتمه است. نویسنده پس از قرآن کریم در نگارش این اثر از 47 منبع فارسی و عربی از منابع شیعه و سنی بهره برده است که برخی از آنها عبارتند از: تفسیر نمونه آیت‌الله مکارم شیرازى، پژوهشى در اعجاز علمى قرآن محمدعلى رضایى اصفهانى، درآمدى بر تفسیر علمى قرآن از همو، الرسالة الشافية في الإعجاز عبدالقاهر جرجانى، من الإعجاز البلاغي و العددي للقرآن الكريم دکتر ابوزهراء نجدى، الإعجاز العددي للقرآن الكريم عبدالرزاق نوفل، عجائب العدد و المعدود في القرآن الكريم جمیل دیباجه، الرياضيات في القرآن الكريم خلیفه عبدالسمیع خلیفه، مفهوم الإعجاز القرآني حتى القرن السادس الهجري دکتر احمد جمال العمرى و...[۱].
گزارش محتوا
نویسنده در درآمد بیان می‌کند که یافتن پاسخ سؤالات مورد نظر از قرآن، تفسیر آن است و تفسیر را به دو نوع ترتیبی و موضوعی تقسیم کرده و تفسیر موضوعی را هم دو نوع می‌داند: تفسیری که موضوعاتش را از قرآن کریم بیرون می‌کشیم و تفسیری که موضوعات آن را جامعه، زمان، علم و... به ما می‌دهد[۲].
«نوشتار حاضر یکى از سلسله تفاسیر موضوعى از نوع دوم است که براى جوانان فراهم آمده است و با قلمى روان و مستند به آیات (و با توجه به قرائن روائى، علمى و...) به یکى از پرسش‌هاى زمان در باب قرآن و ریاضیات پاسخ مى‌دهد. مقوله اعجاز عددى قرآن یکى از مسائل شگفت‌انگیز است که در عصر ما شاخه‌هاى مختلفى پیدا کرده و لازم است که جوانان مسلمان از دیدگاه‌ها نسبت به آن آگاه شوند و با شگفتى‌ها و اشکالات و پاسخ‌هاى آن نیز آشنا گردند»[۳].
اعجاز عددی را در آثار افرادی مانند رشاد خلیفه و عبدالرزاق نوفل و... می‌توان دید و البته ردپای آن را تا الإتقان سیوطی می‌توان پی گرفت. نویسنده در مقدمه، بیان می‌کند که دو نوع نگاه به بیان اعجاز عددی قرآن در عصر جدید وجود دارد: نگاه موافق و نگاه مخالفانی که چنین آثاری را نشأت‌گرفته از توطئه بهائیان می‌دانند. نویسنده، معجزة القرآن الكريم رشاد خلیفه که توسط محمدتقی آیت‌اللهی به فارسی ترجمه شده، معجزة القرن العشرين من كشف سباعيّة و ثلاثية أوامر القرآن الكريم ابن خلیفه علیوی، الإعجاز العددي للقرآن الكريم عبدالرزاق نوفل و... تا پانزده کتاب از موافقان نظریه اعجاز عددی قرآن را به‌اختصار معرفی می‌کند. او همچنین به معرفی چهار کتاب و مقاله از مخالفان این نظریه، به‌همراه بیان مدعای مختصر آنان در رد اعجاز عددی می‌پردازد[۴] که یکی از آنها «تسعة عشر ملكاً، بيان أن فرية الإعجاز العددي للقرآن خدعة بهائية»، حسین ناجى محمد محى‌الدین است. ایشان به‌شدت به کسانى که عدد 19 را یکى از اسرار قرآن مى‌دانند حمله مى‌کند و آن را نوعى دروغ بستن بر خدا دانسته است. سپس متذکر مى‌شود که عدد 19 از شعارهاى بهائیان است که در نظر مسلمانان مرتد و کافر هستند و شواهدى مى‌آورد که سال در نظر آنان 19 ماه است و هر ماهى نیز 19 روز است و کتاب «البيان» آنان 19 قسمت است و هر قسم آن 19 باب است و عدد نمازهاى یومیه آنها 19 رکعت است و... در بخش دیگر متذکر مى‌شود که عدد 19 مختص قرآن نیست و جملاتى را بیان مى‌کند که بدون استفاده از رایانه بر اساس عدد 19 شکل گرفته است؛ درحالى‌که مطالب آن باطل است؛ مثل: «لا بعث و لا حساب و لا جهنم، لا صراط و لا جنة و لا نعيم و...» (19 حرف است و 4 الف دارد). سپس بیان مى‌کند که رابطه‌اى بین «بسم الله الرحمن الرحيم» و حروف مقطعه سوره‌ها و جهنم (نوزده ملک جهنم) وجود ندارد و در بخش دیگرى خطاهاى عددى قائلین به اعجاز عددى را توضیح مى‌دهد[۵].
نویسنده در فصل اول، به بیان کلیات بحث اعجاز می‌پردازد و در آن پس از بیان پیشینه تاریخی بحث اعجاز، به تعریف لغوی و اصطلاحی آن پرداخته و ابعاد اعجاز در قرآن کریم را مشخص می‌کند و سپس به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا همه علوم بشری در قرآن وجود دارد یا نه؟ «قرآن کریم در بحث معجزه بودن خود، از تعبیر «اعجاز» استفاده ننموده و همواره از معجزات انبیا با تعبیر «آیه» و «بینه» یاد نموده است. ازاین‌رو اصطلاح «معجزه» در مورد قرآن بعدها رواج یافته است. نخستین مرحله از مباحث اعجاز قرآن در آثار مفسران، متکلمان و ادیبان یافت مى‌شود که معتقد بودند قرآن نشانه و برهانى بر رسالت پیامبر(ص) است. با بررسى‌هاى تاریخى، مى‌توان بر آن شد که در نیمه دوم قرن دوم، مبحث اعجاز قرآن آغاز شده است»[۶]. نویسنده در تعریف اصطلاحی معجزه، تعاریف متعدد آن را ارائه می‌دهد؛ مثلا علامه طباطبایی در این‌باره چنین گفته است: «معجزه عبارت است از امرى خارج عادت که دلالت کند ماوراء طبیعت در طبیعت و امور مادى تصرف کرده است و این به آن معنا نیست که معجزه مبطل امر عقلى و ضرورى است»[۷].
وی سپس به بیان ابعاد اعجاز قرآن، از قبیل اعجاز بیانی، اخبار از غیب، عدم اختلاف در قرآن و... می‌پردازد[۸]. وی در بیان وجود یا عدم وجود همه علوم در قرآن به بیان نظرات و ادله دو طرف درباره آن می‌پردازد[۹].
فصل دوم کتاب درباره عدد و اعجاز آن در قرآن صحبت می‌کند که مطالب آن در هفت بخش بیان می‌شوند. در این بخش اعداد موجود در قرآن و عملیات ضرب و تقسیم و جمع و تفریق ریاضی و آیاتی که مشتمل بر این قواعد هستند بیان می‌شود؛ مثل آیه 196 سوره بقره که در آن 3+7=10 بیان شده است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این فصل، بیان اعجاز در عدد 19 است که یک بار در آیه 30 مدثر آمده است؛ نویسنده این مطلب را از دو جهت بررسی می‌کند: رابطه حروف مقطعه با عدد 19 و خصوصیات عدد 19 در قرآن. وی درباره اهمیت دادن به 19 می‌نویسد: «این نظریه از اینجا شروع شد که اولین آیه قرآن کریم، یعنى «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» داراى 19 حرف است. «بسم الله الرحمن الرحيم»، از 4 کلمه تشکیل شده است که تعداد تکرار این 4 کلمه در قرآن کریم یکى از مقسم‌هاى عدد 19 مى‌باشد»[۱۰].
ادامه مطالب کتاب درباره اشکالات وارده به عدد 19 و بیان اعجاز حروف مقطعه قرآن کریم است. سپس نویسنده بحث را با بیان اعجاز عدد 7 ادامه می‌دهد. در مورد اعجاز عدد هفت فقط دو نفر کتاب نوشته‌اند: ابن خلیفه علیوی و عبدالدائم کحیل. وی وجه اهمیت عدد هفت را به‌خاطر بیان سماوات سبع، مسبحات هفت‌گانه، مراحل خلقت هفت‌گانه، هفت مرحله بودن نور خدا، تعداد دورهای طواف و مساجد سبعه می‌داند. ادامه مباحث درباره اشکالات اعجاز عددی هفت است[۱۱].
«نظم ریاضى قرآن به‌صورت موجبه جزئیه مورد پذیرش موافقان و مخالفان اعجاز عددى واقع شده است، اما به‌صورت موجبه کلیه (یعنى در همه موارد ادعاشده) مورد قبول نیست»[۱۲]. نویسنده در ادامه مطلب مزبور و پس از بیان نکاتی، نتیجه می‌گیرد که: «هرچند که نظم ریاضى قرآن شگفت‌انگیز و قابل توجه است، اما چون نظم ریاضى قرآن - اعجاز عددى - به‌صورت موجبه کلیه مورد اثبات قرار نگرفته و کثرت مطالب اثبات‌شده، به‌طورى نیست که اعجاز را ثابت کند، پس اعجاز علمى قرآن از طریق اعجاز عددى آن فعلاً قابل اثبات نیست»[۱۳].
وضعیت کتاب
کتاب دارای فهرست مطالب است و فهرست منابع آن در انتهایش ذکر شده است. محمدعلی رضایی مقدمه این کتاب را نوشته و در آن از نویسنده کتاب، سید مرتضی علوی، نعمت‌الله صباغی و نصرالله سلیمانی تشکر کرده است. پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، دربردارنده مطالب مفیدی در شرح محتوا هستند.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.