الشيعة في المملكة العربية السعودية
| نام کتاب | الشيعة في المملكة العربية السعودية |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | حسن، حمزه (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | DS 219 /ش9ح5 |
| موضوع | شيعه - عربستان سعودي - تاريخ
شيعه - عربستان سعودي - وضع سياسي و اجتماعي عربستان سعودي - تاريخ - 1871 - 1991م. |
| ناشر | دار الساقي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 2010م
مجلد2: 2010م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE18996AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
الشيعة في المملكة العربية السعودية اثر حمزه حسن، پژوهشی است پیرامون بررسی وضعیت شیعیان در عربستان سعودی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.
نویسنده افزون بر اثبات ادعاهای به‌حق تاریخی خود در این کتاب، به دنبال پاسخ دادن به یک سلسله شبهات و پرسش‌های تاریخی است که اربابان غرض آن‌ها را مطرح کرده‌اند[۱]
زبان و سال نگارش کتاب
کتاب به زبان عربی و در سال 1991م نوشته شده است[۲]
انگیزه نگارش
نویسنده که خود فعال شیعی است، در مقدمه، رسالت خود را از نگارش کتاب، شناساندن جامعه شیعه در عربستان سعودی به خود و دنیای خارج و نیز آگاهی بخشیدن به محدودیت‌ها، تنگناها و موانع سر راه جامعه شیعه و دفاع از شهروندان شیعه در پادشاهی سعودی بیان کرده است[۳] علاوه بر این نویسنده در این کتاب از منابع آرشیوی و اسنادی که از دسترس دیگران خارج است استفاده کرده و به‌طور جامع تاریخ این جامعه را شرح داده است[۴]
اهمیت کتاب
اثر حاضر، برای آگاهی پژوهشگران و علاقه‌مندان به وضعیت شیعیان در عربستان سعودی اهمیت بسیاری دارد. این کتاب اولین و آخرین کتاب جامعی است که در آن، فقط به جامعه شیعه، تاریخ و رویدادهای مربوط به جایگاه آن در عربستان توجه شده است[۵]
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، به انگیزه نگارش و هدف نویسنده از تدوین کتاب، اشاره شده است. نتیجه‌ای که با مطالعه مقدمه کتاب احساس می‌شود و نویسنده از آن می‌نالد، تبعیض دینی است که حکومت عربستان علیه شیعیان روا داشته است. وی دعوت به مساوات در میان هم‌وطنان و احترام به ویژگی‌های همه گروه‌ها و مذاهب موجود در سرزمین عربستان سعودی را، که دارای ویژگی‌های خاص خودند، جزء خواسته‌ها و اهداف خود می‌داند[۶]
نویسنده در ابتدای کتاب، به دنبال اثبات این موضوع بوده است که شیعه مذهبی جدید در منطقه احساء و قطیف (منطقه شرقی عربستان) نیست و با درج شجره‌نامه خانواده‌های شیعه کوشیده است مدعای خود را مستند کند. پس‌ازاین موضوع، وی رویدادهای منطقه را پس از شهادت امام على(ع) شرح داده و به حکومت‌های شیعی منطقه یاد شده و حکمرانی پرتغالی‌ها و دوره نخست و دوم حکومت سعودی‌ها و حکومت عثمانی‌ها در منطقه شرق عربستان اشاره کرده است[۷]
افزون بر موضوع‌های یاد شده، نویسنده در بخشی از کتاب خود با عنوان «اصل و ریشه شیعه» در پی اثبات اصلیت عربی برای شیعیان عربستان است. وی با ذکر مهاجرت‌ها و تحولات جمعیتی منطقه در پی پاسخ دادن به آن ادعایی است که شیعیان عربستان را به دلیل مطامع فرقه‌ای و سیاسی خود به غیر عرب بودن متهم می‌کند[۸]
این نویسنده شیعی در ذیل عنوان «شیعه و وهابیان اولیه» تاریخچه وهابیت، پیمان همکاری و اهمیت منطقه شیعه‌نشین شرق را شرح داده است. ادامه این بحث تحت عنوان‌های «وضع مذهب و فرهنگ در احساء و قطیف»، «امنیت در احساء 1871-1902»، «اوضاع امنیتی در احساء و قطیف از سال 1902-1913» و «هدف سعودی‌ها در احساء و قطیف (1902-1911)» بررسی شده است[۹]
جلد دوم رویدادهای این منطقه را از سال 1913 تا 1991م دربر می‌گیرد. این جلد با عنوان «احتلال» آغاز شده است. نویسنده بر این ادعاست که منابع و مصادر درباره چگونگی اشغال احساء و قطیف یکی است، اما روایت‌ها بر آن متفاوت است؛ زیرا حکام سعودی بر اساس نظر شخصی خود آن را تفسیر می‌کنند. وی اشغال قطیف و احساء را مرحله‌ای مهم در تاریخ آل سعود دانسته و در شرح آن از اسناد انگلیسی نیز استفاده کرده است. او در این بخش، موضع انگلیس، تغییر موضع ترک‌ها و درگیری آن‌ها با انگلیس و آل سعود را شرح داده است. پس‌ازآن رویدادهای جنگ جهانی اول و فشارهای ناشی از ایدئولوژی وهابیت مدنظر قرار داده است[۱۰]
نویسنده حمله وهابی‌ها به مکان‌های مقدس را ذیل عنوان «نکبة البقیع الاولی» شرح داده است[۱۱] «اوضاع اقتصادی در احساء و قطیف (1913-1940)» عنوان دیگری است که در آن، نویسنده وضعیت اقتصادی و فقر شیعیان ساکن در منطقه شرق عربستان را، که غنی‌ترین منطقه جهان به شمار می‌آید، بررسی کرده است. وجود نفت در منطقه شرقی عربستان، که شیعه‌نشین است، به این منطقه اهمیت بسیاری بخشید و با افزایش قیمت نفت، شیعیان این منطقه عاملی مهم و تأثیرگذار در تحولات عربستان تلقی شدند. نویسنده این موضوع را ذیل عنوان «شیعه در دوره نفت (1938-1990)» بررسی کرده و ادامه بحث را که به بی‌توجهی سران حکومت سعودی به مناطق شیعه‌نشین مربوط می‌شود، در بخش «بی‌توجهی به مناطق شیعه» دنبال نموده است. وضع قانون‌های کاری برای محدود کردن کارگران شیعه، به‌ویژه در صنعت نفت، از اقدامات حکومت آل سعود بود که در بخش «قوم‌گرایی کارگران»، بررسی شده است. این وضعیت به اعتصاب‌های شیعیان و درنتیجه تغییر قوانین یادشده منجر شد که مطالب مربوط به آن در «قوم‌گرایی آرامکو» بیان شده است. «شهرهای نفت» و «شیعه و روند فعالیت‌های ملی در عربستان سعودی» نام بخش‌های دیگری از کتاب است که نویسنده وضعیت شیعیان در آن‌ها را تا دوره معاصر بررسی کرده است[۱۲]
وضعیت کتاب
این کتاب باآنکه در سال 1991م نگاشته شده هنوز به فارسی ترجمه نگردیده است. این اثر نخست در سال1413ق (1993م)، مؤسسه البقیع لا‌حیاء التراث چاپ کرد و پس‌ازآن در سال 2010م نشر دار الساقی بیروت به انتشار آن دست زد[۱۳]
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهرست منابع و مصادر مورداستفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.