ترجمه و شرح دعای افتتاح
| نام کتاب | ترجمه و شرح دعای افتتاح |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مهدوی کنی، محمدرضا (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | دفتر نشر فرهنگ اسلامی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16791AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
ترجمه و شرح دعاى افتتاح، اثر آيت‌الله محمدرضا مهدوى كنى، كتابى است كه در آن، به نكات بسيار جالبى پيرامون دعا، معنا و اهميت آن، شرايط و آداب آن و همچنين ابعاد مختلف آن، اشاره شده است.
ساختار
نويسنده در اين اثر، در ضمن عناوين مختلف و متعددى، به ترجمه و شرح دعاى افتتاح پرداخته است.
وى در ابتدا، به بررسى سند و مضامين دعا پرداخته، پس از توضيح معنا و مفهوم دعا و هدف از آن، آداب دعا را مورد بررسى قرار داده و در ادامه به بحث از عناوين متعددى در مورد اين دعا پرداخته كه برخى از آن‌ها عبارتند از: ذكر خدا و ترك گناه، دعا نشانه نياز به خدا، ابعاد تربيتى و معرفتى دعا، شرايط و آداب دعا، اوقات استجابت آن، رد مظالم عباد پيش از دعا و...
وى سعى نموده تا ترجمه و شرح اين دعا، با زبانى ساده كه براى عموم مؤمنان مفيد و قابل فهم باشد، ارائه نمايد تا در هنگام قرائت، به مفاهيم آن توجه شده و با حضور قلب، با خدا راز و نياز كنند و با عرفان و شناخت بيشتر، در پيشگاه ربوبى عرض حاجت نمايند ....[۱]
گزارش محتوا
دعاى افتتاح از سه بخش كلى تشكيل شده است كه نخستين آن با حمد و ثناى الهى آغاز شده و بسيارى از معارف دينى، به زبان حمد و ثنا، تسبيح، راز و نياز و سوز و گداز بازگو مى‌گردد. در اين بخش، واژه‌هاى حمد، مدح، ثنا و تسبيح بيش از نوزده بار تكرار مى‌شود و به خواننده مى‌آموزد كه در مقام دعا و راز و نياز با پروردگار، سخن را چگونه آغاز كرده و چگونه به پايان ببرد ....[۲]
در بخش دوم، صلوات بر پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، با اوصاف ويژه مطرح شده است.
بخش سوم، به مسئله انتظار فرج و شكايت از غيبت حضرت ولى عصر (عج) و كثرت دشمنان، قلت مؤمنان، آرزوى دولت كريمه، آمادگى براى جان‌فشانى و خدمت در آن دولت مى‌پردازد و بالاخره، با دعا براى نصرت و عزت مسلمانان، پايان مى‌پذيرد ....[۳]
نويسنده در ابتدا، سند اين دعا را مورد بررسى قرار داده است. سيد بن طاووس در كتاب «الإقبال بالأعمال الحسنة» به سند خويش اين دعا را از كتاب دعاى ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد عمرى نقل كرده و مى‌نويسد: در اين كتاب، دعاهاى بسيارى وجود دارد كه ابوجعفر محمد بن عثمان، به خواندن آن اهتمام داشته است ....[۴]
نويسنده، معتقد است گرچه اين دعا به حسب ظاهر از امام معصوم(ع) نقل نشده است، اما با توجه به اينكه محمد بن عثمان از نواب خاص حضرت بقيةالله (عج) بوده و به خواندن آن مداومت داشته است و نيز با توجه به مضامين عاليه دعا و اعتماد سيد بن طاووس، مى‌توان اطمينان پيدا كرد كه اين دعا، از ناحيه مباركه امام عصر (عج) و يا ساير معصومين (ع) به دست ايشان رسيده است ....[۵]
هرچند خداوند اذن داده است كه ما همه چيز را از كوچك و بزرگ از او بخواهيم، ولى به اعتقاد نويسنده، شايسته است كه مطالب و هدف‌هاى عالى را در اولويت قرار داده و حاجت‌هاى كوچك و ناچيز را در مرتبه دوم از او درخواست كنيم؛ كه در پيشگاه شخص بزرگ، از كوچك و خرد آغاز كردن، زيبنده نيست؛ ازاين‌رو وى پيش از ورود در شرح و تفسير دعا، به نكاتى پيرامون ماه رمضان و اهميت دعا، آثار و آداب آن، اشاره كرده است ....[۶]
به باور وى، دعاهاى وارده از معصومين (ع) با مضامين عاليه‌اى كه دارند، تنها يك مقصد را تعقيب نمى‌كنند، بلكه چندين هدف را در پى دارند كه البته هركس به اندازه معرفت و استعدادش از دعا و راز و نياز با خدا بهره مى‌گيرد و حس خداجويى و خداخواهى و عرفان دينى خويش را اشباع مى‌كند ....[۷]
به اعتقاد وى، ذكر خدا اگرچه امرى فردى است و ذاكر و سالك خود به‌تنهايى، با نام خدا و ياد او بسرمى‌برد و در گوشه خلوت شايد حضور قلب بيشترى داشته باشد، ولى از پاره‌اى از احاديث استفاده مى‌شود كه مجالس ذكر و دعا و در ميان جمع بودن نيايش و تضرع كردن و با مؤمنان هم‌نوا شدن، به رحمت و استجابت نزديك‌تر است؛ چنان‌كه در مجالس غفلت و لهو و لعب نشستن و با غافلان هم‌صدا شدن، انسان را از رحمت دور و به خشم و قهر الهى دچار مى‌كند ....[۸]
وى در پاسخ به اين سؤال كه مقصود از ذكر خدا و ذكر كثير كه اين همه به آن توصيه و تأكيد شده چيست و اين كدام ذكر است؟ چنين پاسخ مى‌دهد كه بدون شك ذكر خدا شامل هر ذكرى است كه خدا را به ياد بياورد، ولى در بعضى روايات به مصاديقى براى ذكر كثير اشاره شده است كه به‌عنوان مصداق اكمل و اتم آمده و دليل بر انحصار نيست كه از جمله آن‌ها، تسبيح حضرت فاطمه زهرا(س) مى‌باشد ....[۹]
وى معتقد است كه دعا، داراى ابعاد گوناگونى بوده و افزون بر جنبه عبادى و راز و نياز و عرض حاجت به پيشگاه خداوند، آثار ديگرى دارد كه مهم‌ترين آن‌ها، بعد تعليم و تلقين آن است. به نظر وى، بسيارى از دعاهايى كه از طريق معصومين (ع) به دست ما رسيده، تنها يك تقاضاى شخصى و مناجات فردى نيست، بلكه دنيايى از عرفان و تعليم و تربيت است ....[۱۰]
وى به اين نكته اشاره دارد كه دعا، بهترين و ارجمندترين عبادت است و عبادت چه در متن و چه در آداب و شرايط، توقيفى است؛ يعنى بايستى آن را از طريق اولياى دين آموخت؛ چرا كه آن‌ها بهتر مى‌دانند كه چگونه با خدا سخن گويند و چگونه از خدا حاجت بخواهند؛ لذا وى آداب و شرايط دعا را از كتاب «المحجة البيضاء»، تأليف فيض كاشانى بازگو كرده است ....[۱۱]
وى معتقد است كه دعا در اوقات خاصى كه براى آن تعيين شده، به استجابت نزديك‌تر است و با استفاده از روايات، به چهار وقت كه بهترين وقت دعا مى‌باشند، اشاره كرده است كه عبارتند از:
- هنگام قرائت قرآن؛
- هنگام اذان؛
- موقع آمدن باران؛
- هنگام روبه‌رو شدن مؤمنين با كفار براى جنگيدن ....[۱۲]
از جمله آدابى كه براى دعا برشمرده شده است، عبارتند از: تضرع و بلند كردن دو دست؛ رعايت اعتدال از نظر صدا و آوا؛ دعا بدون تكلف؛ نخواستن امر محال يا حرام؛ خضوع و خشوع هنگام دعا؛ حسن ظن و يقين به اجابت؛ مأيوس نشدن و اصرار در دعا؛ دعا را با حمد و ثناى الهى آغاز كردن؛ صلوات و درود بر پيامبر(ص) و توبه و استغفار پيش از دعا ....[۱۳]
از جمله ابعادى كه نويسنده به توضيح آن پرداخته، بُعد اطمينان و آرامش است كه انسان در فضاى دعا و توسل، به حالت اميد و اطمينان دست مى‌يابد و دعا به او آرامش مى‌بخشد ....[۱۴]
از ديگر ابعادى كه به آن‌ها اشاره شده است، عبارتند از: ابعاد عرفانى دعا و بها دادن به عواطف و احساسات درونى ....[۱۵]
معناى شكر، انواع سختى‌ها، نكته ضرورى در شناخت خداوند، اقسام مالكيت (حقيقى و اعتبارى)، انواع حمد و ستايش در دعاى افتتاح، معناى توحيد (ذاتى، صفاتى و افعالى)، شرك پنهان و آشكار، خلق و امر و تدبير خداوند، امر تكوينى و تشريعى، خزائن خدا در «نهج البلاغة»، علم و دين، شب‌هاى قدر و نزول قرآن، استكبار در برابر استضعاف، عوامل استضعاف، مقام بندگى خدا، على(ع) انسانى نامتناهى و وصف على(ع) از زبان ضرار به‌گونه‌اى ديگر، از ديگر عناوينى است كه نويسنده به توضيح آن‌ها پرداخته است.
در پايان كتاب، نكاتى پيرامون دولت كريمه بيان شده است كه عبارتند از:
- اعمال ما باعث تأخير ظهور امام زمان(عج) است.
- آن حضرت از چه چيزى مى‌ترسد؟
- دولت كريمه پاسدار كرامت انسان‌هاست.
- در دولت كريمه ترس و تقيه وجود ندارد.
- در دولت كريمه مؤمنان هدايت و رهبرى جامعه را به عهده دارند.
- عزت و سربلندى در دولت كريمه ....[۱۶]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست آيات، روايات، اعلام و منابع در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع پرداخته شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.