حقوق اهل‌بیت(ع) در تفاسیر اهل سنت
| نام کتاب | حقوق اهل‌بیت(ع) در تفاسیر اهل سنت |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | بشوي، محمد يعقوب (نويسنده) |
| زبان | فارسي |
| کد کنگره | |
| موضوع | خاندان نبوت - احاديث اهل سنت
خاندان نبوت در قرآن |
| ناشر | مرکز بين المللي ترجمه و نشر المصطفي (ص) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1391ش , 1434ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE39118AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
حقوق اهل‌بیت(ع) در تفاسیر اهل سنت، اثر محمدیعقوب بشوی، پژوهشی است پیرامون حقوقی که در تفاسیر اهل سنت برای اهل‌بیت(ع) یاد شده است. این کتاب به زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده است.
اهمیت کتاب
در عصر جهانى شدن ارتباطات، پرسش‌ها و چالش‌هاى نوینى در حوزه علوم انسانى پدید آمده که به‌نوعى برخاسته از مسئولیت دشوار حکومت در این عصر است؛ دورانى که مدیریت همه‌جانبه کشورها بر اساس دین و سنت، بسیار چالش‌برانگیز مى‌نماید. ازاین‌رو مطالعه و پژوهش‌هاى، جامع، منسجم و کاربردى در حوزه دین و بر اساس معیارهاى معتبر جهانى و اصالت اندیشه‌هاى ناب، امرى شایسته و ضرورى است و اثر حاضر، تلاشی است در به ثمر رساندن این هدف بلند[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در دو بخش و هر بخش در چندین قسمت، تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا به تعریف اهل‌بیت در قرآن و سنت پرداخته و سپس حقوق آنان را معرفی نموده است.
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، به اهدافی که کتاب بدان منظور چاپ و عرضه شده، اشاره گردیده است[۲].
در مقدمه دوم، به این نکته اشاره گردیده که همواره جریان فضیلت‌سازى براى دیگران و فضیلت‌سوزى اهل‌بیت(ع)، قرن‌ها و با همه توان ادامه داشته و حتى آیاتى که طبق نقل روایات متواتر فریقین در شأن اهل‌بیت(ع) وارد شده بود نیز در امان نماندند و با توجه به دست‌درازى جریان نفاق به فضایل و حقوق مسلم اهل‌بیت(ع) ضرورت دارد که «حقوق اهل‌بیت(ع) در قرآن از دیدگاه تفاسیر اهل سنت» بررسى شده و روایات تفسیرى آنان به‌طور مفصل مورد بررسى قرار گیرد تا با گردآورى این روایات و دیدگاه‌هاى مفسران اهل سنت، به ارزیابى آنها و پاسخ به شبهات مطرح‌شده در این‌باره پرداخته شود[۳].
برای شناخت اهل‌بیت(ع)، مهم‌ترین و معتبرترین منبع نزد فریقین، قرآن و سنت است، ولذا در بخش نخست، در دو قسمت، با استفاده از این دو منبع غنی و معتبر، به شناخت و معرفی اهل‌بیت(ع) پرداخته شده است. در این‌باره، آیات بسیاری از قرآن وجود دارد که مراد از اهل‌بیت(ع)، زنان پیامبر(ص) نیستند که در قسمت اول، به برخی از آنها اشاره شده است که از جمله آنها عبارتند از:
- «إِنَّمَا يرِيدُ اللَّهُ لِيذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ‌الْبَيتِ وَ يطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» (احزاب: 33)؛ «خدا فقط مىخواهد آلودگى را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند». در توضیح این آیه شریفه، به این نکته اشاره شده است که صدها روایت فریقین که از ده‌ها تن از صحابه و تابعین - در حد تواتر - به ما رسیده، بیانگر آن است که آیه تطهیر در شأن اصحاب کسا نازل شده و با بررسى و دقت در این روایات به دست مى‌آید که سبب نزول این آیه، حضرت فاطمه(س) است. این آیه بر طهارت و عصمت اصحاب کسا و دور بودن آنان از هرگونه پلیدى مادى و معنوى دلالت تام دارد و طهارت مادى و معنوى آنان را به‌صراحت اعلام مى‌دارد. صدها روایت فریقین، تنها اصحاب کسا را مصداق اهل‌بیت(ع) مى‌دانند[۴].
- «يا أَيهَا النَّبِي قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَهَا فَتَعَالَينَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحاً جَمِيلاً وَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْراً عَظِيماً (احزاب: 28-29)؛ «اى پیامبر، به همسرانت بگو: «اگر خواهان زندگى دنیا و زینت آنید، بیایید تا مهرتان را بدهم و [خوش و] خُرم شما را رها کنم و اگر خواستار خدا و فرستاده وى و سراى آخرتید، پس به‌راستى خدا براى نیکوکاران شما پاداش بزرگى آماده گردانیده است»[۵].
- «يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ يسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يكُونُوا خَيراً مِنْهُمْ وَ لاَ نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يكُنَّ خَيراً مِنْهُنَّ» (احزاب: 11)؛ «اى کسانى که ایمان آوردهاید، نباید قومى قوم دیگر را ریشخند کند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نباید زنانى زنانِ [دیگر] را [ریشخند کنند]، شاید آنها از اینها بهتر باشند»[۶].
در قسمت دوم، به بررسی جایگاه اهل‌بیت(ع) در سنت نبوی پرداخته شده است. در منابع تفسیرى، حدیثى، تاریخى و رجالى اهل سنت، صدها روایت با عناوین مختلف در شأن اهل‌بیت(ع) آمده است که در این قسمت، به گوشه‌اى از آن فضایل و مناقب بى‌شمار اشاره شده است که از جمله آنها عبارتند از:
- راهنمای بشر تا قیامت: روایات بسیاری بر رهبری اهل‌بیت(ع) تأکید دارند، از جمله حدیث متواتر: «إني تارك فيكم ما إن تمسكتم به لن تضلوا بعدي، كتاب الله حبل ممدود من السماء إلى الأرض و عترتي أهل‌بيتي و لن يتفرقا حتى يردا علي الحوض فانظروا كيف تخلفوني فيهما»؛ «من در میان شما چیزى مى‌گذارم که اگر به آن تمسک جویید، پس از من گمراه نمى‌شوید: کتاب خدا، ریسمانى که بین زمین و آسمان کشیده شده است و عترتم که اهل‌بیتم هستند. این دو از یکدیگر جدا نمى‌شوند تا بر لب حوض پیش من بیایند. ببینید با این دو چگونه رفتار مى‌کنید»[۷].
- کشتی نجات: در روایت معروف «سفینه»، پیامبر(ص) اهل‌بیت(ع) را به مردم معرفی کرده است: «قال أبوذر: سمعت النبي يقول: ألا إنّ مثل أهل‌بيتي فيكم مثل سفينة نوح من قومه؛ من ركبها نجا و من تخلف عنها غرق»؛ «ابوذر مى‌گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که مى‌فرمود: توجه داشته باشید که مَثَل اهل‌بیت(ع) من همانند کشتى نوح براى قوم نوح است؛ هرکس بر کشتى سوار شود، نجات مى‌یابد و هرکس از آن جدا شود، غرق خواهد شد»[۸].
- وسیله آمرزش گناهان: پیامبر(ص) فرمود: «إنما مثل أهل‌بيتي فيكم مثل باب حطّة في بني‌إسرائيل؛ من دخله غفر له»؛ «جایگاه اهل‌بیتم در بین شما، همانند جایگاه باب حطه در بنى‌اسرائیل است که هرکس از آن وارد شود، آمرزیده مى‌شود»[۹].
- سبب امان امت: پیامبر(ص) فرمود: «النجوم جعلت أمانا لأهل السماء و إنّ أهل‌بيتي أمان لأمّتي»؛ «ستارگان وسیله امنیت و امان اهل آسمان‌ها قرار داده شده‌اند و اهل‌بیت(ع) من نیز وسیله امنیت و امان امتم»[۱۰].
در بخش دوم، به بحث پیرامون حقوق اهل‌بیت(ع) پرداخته شده و پنج حق زیر، در مورد ایشان، بررسی شده است:
- حق ولایت: در منابع تفسیرى، حدیثى، تاریخى و رجالى اهل سنت، صدها آیه و حدیث با عناوین گوناگون، در شأن اهل‌بیت(ع) وارد شده است که امت اسلامى را به اهمیت دادن و شناخت حقوق مادى و معنوى آنان فرامى‌خواند که از جمله آنها، آیه 55 و 56 سوره مائده می‌باشد (إِنَّمٰا وَلِيكمُ اللّٰهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يقِيمُونَ الصَّلاٰةَ وَ يؤْتُونَ الزَّكٰاةَ وَ هُمْ رٰاكعُونَ وَ مَنْ يتَوَلَّ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْغٰالِبُونَ؛ جز این نیست که ولى شما، خدا و رسولش و کسانى که ایمان آورده‌اند مى‌باشد؛ آنان که پیوسته نماز به‌پاى مى‌دارند و زکات مى‌پردازند، در حالى که در رکوع هستند و هرکه خدا و رسولش و کسانى را که ایمان آورده‌اند، به ولایت گیرد، پس قطعاً حزب خدا پیروز است). به اعتقاد نویسنده، این آیه به یکى از حقوق اهل‌بیت(ع) که همان پذیرفتن ولایت ایشان است، پرداخته و به امت اسلامى بشارت مى‌دهد که سرپرست این امت کسى است که در حال رکوع زکات مى‌دهد. روایات متعدد و معتبر فریقین چنین فردى را على بن ابى‌طالب(ع) معرفى کرده‌اند و به باور نویسنده، این آیه صریح‌ترین دلیل بر زعامت و امامت ائمه به‌ویژه حضرت على(ع) است[۱۱].
- حق مودت: بنا بر آیه شریفه: «قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَ مَنْ يقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ (شورا: 23)؛ «بگو: «به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نیستم، مگر دوستى درباره خویشاوندان» و هرکس نیکى به‌جاى آورد [و طاعتى اندوزد]، براى او در ثواب آن خواهیم افزود؛ قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است»[۱۲].
- حق صلوات و سلام: بنا بر آیه 56 سوره احزاب: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلاَئِكَتَهُ يصَلُّونَ عَلَى النَّبِي يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً»؛ «خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مىفرستند؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و به فرمانش به‌خوبى گردن نهید»[۱۳].
- حق فیء: بنا بر آیه 26 سوره اسراء: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ»؛ «و حق خویشاوند را به او بده»[۱۴].
- حق خمس: بنا بر آیه 41 سوره انفال: «وَ اعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَي‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبَى وَ الْیتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ مَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يوْمَ الْفُرْقَانِ يوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ»؛ «و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید، یک‌پنجم آن براى خدا و پیامبر و براى خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و درراهماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى [حقّ از باطل]، روزى که آن دو گروه با هم روبه‌رو شدند نازل کردیم، ایمان آوردهاید و خدا بر هر چیزى تواناست»[۱۵].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و کتابنامه منابع مورد استفاده نویسنده در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها به ذکر منابع پرداخته شده است[۱۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.