المدارس النحوية
| نام کتاب | المدارس النحویة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ضیف، شوقی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 6151 /ض9م4 |
| موضوع | زبان شناسان عرب - تاریخ
زبان عربی - نحو |
| ناشر | دار المعارف |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1972 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE15334AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
المدارس النحوية، تأليف دكتر شوقى ضيف، از جمله آثار در موضوع تاريخ مكاتب نحو عربى است. از آنجا كه نويسنده، در زمان تدريس تاريخ مكاتب نحوى در دانشگاه اردن، كتاب جامعى را در اين موضوع نيافته است، لذا تصميم به نگارش كتاب حاضر گرفته است ..[۱]
در اين اثر، تاريخچه تأسيس مكاتب پنج‌گانه نحوى، مبانى و ديدگاه‌ها، ارتباط و اشتراك و اختلاف هر مكتب با مكاتب ديگر ذكر گرديده و بزرگان آن مكتب معرفى شده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر سه قسم است كه به ترتيب در پنج، چهار و سه فصل ارائه شده است و هر فصل نيز خود مشتمل بر چند بخش است. كتاب، به زبان عربى ساده و روان، به شيوه انتقادى تأليف شده است.
گزارش محتوا
مى‌توان مطالب زير را پيرامون اين كتاب، خاطرنشان كرد:
1. نويسنده در مقدمه، به شيوه نگارش مكاتب نحوى اشاره كرده است. وى مباحث كتاب را با مكتب بصره آغاز كرده است؛ چراكه اصول نحو و قواعد آن در مكتب بصره وضع شده و مكاتب نحوى ديگر، فرع آن و از نتايج مكتب بصره بوده‌اند ..[۲]
2. نويسنده در فصل اول كتاب به تبيين تصحيح يكى از اشتباهات شايع و قديمى پرداخته است. اين اشتباه عبارت است از اينكه ابوالاسود دئلى و شاگردان وى واضع برخى از مبادى نحو بوده‌اند. وى معتقد است كه ابن ابى‌اسحق حضرمى، واضع اين مبادى بوده و پس از او شاگردانش عيسى بن عمر، أبوعمرو بن العلاء و يونس بن حبيب مباحث نحوى را ادامه داده‌اند، سپس در انتهاى فصل، شرح حال اين سه شخصيت و آراء و آثار آنها را بيان مى‌كند ..[۳]
خليل بن احمد فراهيدى، مؤسس واقعى مكتب نحوى بصره و علم نحو عربى به معناى دقيق آن بوده است. پس از او سيبويه ، اخفش و مبرد از ديگر علماى نحوى مكتب بصره بوده‌اند كه نويسنده علاوه بر شرح حال آنها به شاگردان هريك نيز اشاره كرده است ..[۴]
3. كسائى و شاگردش فرّاء، مكتب نحوى كوفه را با مصطلحات جديد بنيان نهادند. برخى به دليل كثرت اختلافات بين كسائى و فرّاء، گمان كرده‌اند كه مكتب كوفه، مكتب نحوى مستقلى نبوده است كه ديدگاه صحيحى نيست ..[۵] ثعلب و ابوبكر بن انبارى از ديگر علماى اين مكتب بوده‌اند كه زندگى و آراء آنها با مراجعه به منابع مختلف ذكر شده است ..[۶]
4. پس از آن، مكتب بغداد با انتخاب آراء مكتب بصره و كوفه و آراء جديد ايجاد گرديد. ابن كيسان، زجاجى، ابوعلى فارسى و ابن جنى از نحويون مكتب بغداد بوده‌اند. زمخشرى نيز از متأخرين مكتب بغداد است. برخى از محققين معاصر، وجود مكتب بغداد را قبول نداشته و نفى كرده‌اند و افراد اين مكتب را به مكتب بصره و كوفه منضم كرده‌اند. ادله آنها اين است كه ابوعلى فارسى و شاگردش ابن جنى، خود را به مكتب بصره منسوب كرده‌اند و نيز در نوشته‌هايشان فراوان از علماى بغداد تعبير به «أصحابنا» مى‌كنند و ابن جنى، فراوان نام بغداديون را بر كوفيون اطلاق مى‌كند؛ كأنه اين دو، مكتبى واحدند. نويسنده، اين ديدگاه را با دليل متقن رد مى‌كند.
پس از آن مكتب اندلس بنا گرديد كه بزرگ‌ترين علماى آن ابن مالك بوده است و نيز مكتب مصر مطالعه شده است. ابن حاجب و ابن هشام انصارى و سيوطى از مهم‌ترين علماى نحوى مصر مى‌باشند ..[۷]
وضعيت كتاب
معانى الفاظ و آدرس مطالب كتاب با ذكر جلد و صفحه و گاه چاپ كتاب در پاورقى اثر آمده است. فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است. نويسنده در شرح حال نحويون، علاوه بر مطالبى كه در متن اثر آورده، گاه به منابع متعدد با ذكر صفحه در پاورقى ارجاع داده است؛ به‌عنوان مثال درباره سيبويه به 20 منبع ارجاع داده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.