حسنی راضی، مرتضی بن قاسم
| نام | مرتضى بن قاسم داعى حسنى رازى |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | تبصرة العوام في معرفة مقالات الأنام |
| کد مولف | 8091 |
«مرتضى بن قاسم داعى حسنى رازى» مؤلف «تبصرة العوام» شناخته شده نيست فقط آنچه مسلّم است، آن است كه وى عالمى شيعى و اهل خراسان و در قرن ششم و هفتم مى‌زيسته است، اما اطلاع ديگرى از زندگى وى در دست نيست.
مؤلف در ص 183 كتاب دربارۀ اسماعيليه مى‌گويد: «بعد از آن ملوك مصر منقطع شدند و اتباع حسن تا زمان ما هنوز باقى‌اند.» و چنانكه مى‌دانيم قلع ريشه اسماعيليه توسط هلاكو در تاريخ 653- 654 ه.ق بوده، پس مؤلف مى‌بايست در همين دوران در قيد حيات بوده باشد.
وى همچنين از فخر رازى كه در سال 543 يا 544 ق در رى متولد شده و در سال 606 ق در هرات فوت كرده به ميان مى‌آورد و از مجالس وعظ و تذكير وى در جامع خوارزم ياد مى‌كند اگر سن امام فخر را در ايام وعظ و تذكير در حدود 35 يا 40 سال فرض كنيم، واقعه‌اى كه ابن داعى از آن ياد مى‌كند با حدود سنه 580 يا يكى دو سه سال پيشتر يا پس‌تر مقارنت دارد و اين نشان‌گر آن است كه وى در همان دوران مى‌زيسته است. آنچه در بالا ذكر شد حاصل پژوهش دكتر عباس اقبال در مقدمه كتاب است اما در هيچ جاى كتاب به صراحت نامى از مؤلف نيامده است و همين امر سبب شده كه «تبصرة العوام» را به اشخاص مختلفى با همين نام يا مشابه آن مانند سيد مرتضى علم الهدى، و يا حتى متفاوت با آن نسبت دهند.
البته انتساب كتاب به مرتضى بن قاسم داعى حسنى رازى را نمى‌توان تأييد كرد زيرا وى و برادرش ابوحارث مجتبى بن داعى، هر دو از مشايخ منتجب الدين رازى(متوفاى بعد از 585 ق)بوده‌اند اما منتجب الدين در آثار خود هيچ اشاره‌اى به چنين تأليفى از مرتضى بن قاسم داعى نمى‌كند.
از ديگر كتابهاى مؤلف تبصرة العوام مى‌توان از الفصول التامة في هداية العامة ونيز نزهة الكرام و بستان العوام نام برد كه به عربى نوشته شده‌اند.چنانكه از عنوان اين سه كتاب برمى‌آيد و خود مؤلف نيز در آخر نزهة الكرام اشاره كرده، وى براى ترويج مذهب شيعى و براى تودۀ عوام كتاب مى‌نوشته است.