مصباح الشريعة
| نام کتاب | مصباح الشريعة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه |
| پدیدآورندگان | جعفر بن محمد(ع)، امام ششم (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 248 /ج7م6 |
| موضوع | احادیث اخلاقی - قرن 2ق.
اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 اخلاق عرفانی - متون قدیمی تا قرن 14 عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1980 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1329AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
كتاب «مصباح الشريعة»، به زبان عربى، در علم اخلاق و منسوب به امام جعفر صادق(ع) است.
سيد بن طاووس، در كتاب «كشف المحجة» و كتاب «الأمان» اين كتاب را منسوب به امام جعفر صادق(ع) دانسته و محقق نورى، آن را كتابى معتبر خوانده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر رواياتى اخلاقى، بدون ذكر سند، در ضمن 100 باب است.
اولين باب كتاب، در باره عبوديت و آخرين باب آن، در مورد غيبت است.
گزارش محتوا
امام جعفر صادق(ع)، در آغاز، معاملات را بر چهار بخش تقسيم مى‌نمايد:
1. معامله با خدا؛
2. معامله با نفس؛
3. معامله با خلق؛
4. معامله با دنيا.
سپس هر يك را بر هفت پايه استوار مى‌سازد؛ مثلا معامله با خدا، بر اداى حق و حفظ حد و شكر بر نعمت‌هاى او و خوشنودى بر قضاى او و صبر بر بلاى او و نگه‌داشتن حرمت او و شوق به ديدار او استوار است.
سپس آن حضرت، به شرايط فتوى و كسى كه صلاحيت فتوى دادن را دارد و شرايط امر به معروف و نهى از منكر و كسى كه صلاحيت امر به معروف و نهى از منكر را دارد مى‌پردازد.
پس از آن، به شرح حالات انسان هنگام خروج از منزل و قرائت قرآن و لباس پوشيدن پرداخته؛ مثلا در باره شرايط خروج از منزل مى‌فرمايد:
«هر گاه خواستى از منزل خود خارج شوى، همانند كسى باش كه ديگر به آن‌جا باز نخواهد گشت و فقط براى اطاعت خداوند يا امرى از امور دين از منزل خارج شو و با حالت سكينه و آرامش قلب و وقار باش و در حالى كه خداوند را آشكارا و در نهان ياد مى‌كنى از منزل خارج شو».
امام(ع)، پس از آن به بيان صفات حسنه، مانند صدق، اخلاص، تقوى، تواضع و سخاوت مى‌پردازد و صفات ناپسند، مانند ريا، جهل، وسوسه، تكبر، حسد، طمع و حرص را به دنبال آن ذكر كرده است.
در اين كتاب، امام جعفر صادق(ع)، در باره شناخت پيامبران الهى و ائمه معصومين(ع) و صحابه حضرت رسول خدا (ص) نيز سخن مى‌گويد.
ويژگى‌هاى كتاب
1. در اين كتاب، دقايق معارف و اسرار حقايق و لطايف اخلاقيات و مراحل سير و سلوك و خصوصيات مراتب ايمان، به اندازه‌اى دقيق و تحقيقى و عميق ذكر شده كه كوچك‌ترين نقطه ضعف و انحراف و سستى در خلال جملات و مطالب آن ديده نمى‌شود؛
2. آنچه مسلم است اين كتاب، در مرتبه‌اى فوق كتب نوشته شده توسط علما و محققين و عرفا است؛
3. كتاب، ظاهراً نوشته امام جعفر صادق(ع) نيست، ولى نويسنده، مجموعه‌اى از كلمات آن حضرت را جمع‌آورى نموده و خوانندگان را از گوهر گران‌بهاى كلمات آن حضرت بهره‌مند گردانده است؛
4. اين كتاب، مهم‌ترين و پرارزش‌ترين مجموعه‌اى است كه يكى از بزرگان برجسته شيعه، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شيعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب ديگر تأليف و تدوين نموده و به‌مناسبت در بر داشتن سخنان امام صادق(ع)، آن را به آن حضرت كه يگانه مروج و مبين احكام و آداب اين مذهب است، نسبت داده است.
عناوين ابواب كتاب، به ترتيب چنين است:
1 و 2. فى العبودية؛
3. فى غض البصر؛
4. فى المشى؛
5. فى العلم؛
6. فى الفتيا؛
7. فى الامر بالمعروف و النهى عن المنكر؛
8. فى آفة العلماء؛
9. فى الرعاية؛
10. فى الشكر؛
11. فى الخروج من المنزل؛
12. فى قرائة القرآن؛
13. فى اللباس؛
14. فى الرياء؛
15. فى الصدق؛
16. فى الاخلاص؛
17. فى التقوى؛
18. فى الورع؛
19. فى المعاشرة؛
20. فى النوم؛
21. فى الحج؛
22. فى الزكاة؛
23. فى النية؛
24. فى الذكر؛
25. فى آفة القراء؛
26. فى بيان الحق و الباطل؛
27. فى معرفة الانبياء؛
28. فى معرفة الائمة(ع)؛
29. فى معرفة الصحابة؛
30. فى حرمة المؤمنين؛
31. فى بر الوالدين؛
32. فى التواضع؛
33. فى الجهل؛
34. فى الاكل؛
35. فى الوسوسة؛
36. فى العجب؛
37. فى السخاء؛
38. فى الحساب؛
39. فى افتتاح الصلاة؛
40. فى الركوع؛
41. فى السجود؛
42. فى التشهد؛
43. فى السلام؛
44. فى التوبة؛
45. فى العزلة؛
46. فى الصمت؛
47. فى العقل و الهوى؛
48. فى الحسد؛
49. فى الطمع؛
50. فى الفساد؛
51. فى السلامة؛
52. فى العبادة؛
53. فى التفكر؛
54. فى الراحة؛
55. فى الحرص؛
56. فى البيان؛
57. فى الاحكام؛
58. فى السواك؛
59. فى التبرز؛
60. فى الطهارة؛
61. فى دخول المسجد؛
62. فى الدعاء؛
63. فى الصوم؛
64. فى الزهد؛
65. فى صفة الدنيا؛
66. فى المتكلف؛
67. فى الغرور؛
68. فى صفة المنافق؛
69. فى حسن المعاشرة؛
70. فى الاخذ و العطاء؛
71. فى المؤاخاة؛
72. فى المشاورة؛
73. فى الحلم؛
74. فى الاقتداء؛
75. فى العفو؛
76. فى الموعظة؛
77. فى الوصية؛
78. فى التوكل؛
79. فى تبجيل الاخوان؛
80. فى الجهاد و الرياضة؛
81. فى ذكر الموت؛
82. فى حسن الظن؛
83. فى التفويض؛
84. فى اليقين؛
85. فى الخوف و الرجاء؛
86. فى الرضا؛
87. فى البلاء؛
88. فى الصبر؛
89. فى الحزن؛
90. فى الحياء؛
91. فى المعرفة؛
92. فى حب الله؛
93. فى الحب لله؛
94. فى الشوق؛
95. فى الحكمة؛
96. فى الدعوى؛
97. فى العبرة؛
98. فى القناعة؛
توجه: در نسخه حاضر، پس از شماره 98، شماره 100 ذكر شده است.
100. فى الغيبة؛
وضعيت كتاب
اين كتاب، بارها به زبان فارسى ترجمه شده است كه از جمله آنهاست:
1. ترجمه‌اى با نام«آداب العارفين»؛
2. ترجمه‌اى با نام«ضياء المصباح».
شروح فراوانى نيز بر آن نگاشته شده، مانند شرح ملا عبدالرزاق بن ملا مير قارى گيلانى از علماى قرن يازدهم.
نسخه‌شناسى
1. نسخه‌اى به خط مولى محمد على مشهدى كه تاريخ نگارش آن، سال 1082 است. اين نسخه، با سه واسطه از روى نسخه‌اى به خط شهيد ثانى نوشته شده است.
2. نسخه‌اى به خط مولى عبدالرزاق بن محمد بن سعيد مقابى كه تاريخ نگارش آن، سال 1115 است.
وابسته‌ها
مناهج أنوار المعرفة في شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة
مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام
مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة در تزكيه نفس و حقايق و معارف الهى