تاریخ نیشابور
| نام کتاب | تاریخ نیشابور |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (نويسنده)
خلیفه نیشابوری، محمد بن حسین (مترجم) شفیعی کدکنی، محمدرضا (مقدمه نویس و مصحح) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 2123 /ی56 ح2 |
| موضوع | نثر فارسی - قرن 8ق.
نیشابور - تاریخ نیشابور - سرگذشت نامه |
| ناشر | آگه |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1375 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2227AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
تاريخ نيشابور نام رايج و مشهور اين كتاب در طول قرون بوده، ولى گويا نام اصلى آن «تاريخ النيسابوريين»است، زيرا هدف مؤلف دراين كتاب معرفى رجال و عالمان نيشابور بوده است.
ساختار و گزارش محتوا
اين اثر مفصل بوده و در تعداد مجلدات آن اختلاف نظر وجود دارد. خليفۀ نيشابورى، كه موثق‌ترين منبع در اين زمينه است، آن را چهارده مجلد ذكر كرده است.
تأليف تاريخ نيشابور در 388ه به پايان رسيده است.اصل اين كتاب از بين رفته، ولى از عبارات حاجى خليفه متوفاى 1067ه برمى‌آيد كه تا زمان او در دسترس بوده است. شمس‌الدين ذهبى(متوفاى 748ه) تاريخ نيشابور را خلاصه كرده و آن را مختصر تاريخ الحاكم ناميده است. كتاب حاضر تلخيص و ترجمه‌اى است كه توسط محمد بن حسين خليفۀ نيشابورى (زنده در 717ه) صورت گرفته است.
كتاب با مقدمه‌اى دربارۀ فضيلت خراسان و نيشابور؛ شامل احاديثى از پيامبر اكرم(ص) و سخنانى از صحابه و تابعين و بعضى بزرگان ديگر در اين باره، آغاز شده، آنگاه مؤلف بزرگانى را معرفى كرده است كه در عصر اسلامى از نيشابور برخاسته‌اند يا به آنجا وارد شده و مقيم گشته يا از آنجا گذشته‌اند و سپس به تاريخ و جغرافياى نيشابور پرداخته است. وى در بخش زندگى‌نامه‌ها شرح حال 2680 تن از بزرگان نيشابور را آورده و آنها را در هشت طبقه دسته‌بندى كرده است كه با صحابۀ پيامبر اكرم(ص) آغاز و با معاصران مؤلف ختم مى‌شود.
مختصر تاريخ نيشابور نيز مشتمل است بر ذكر 28 تن از صحابه، 71 تن از بزرگان تابعين، 83 تن از اتباع تابعين، 614 تن از اتباع اتباع، 512 تن از علماى نيشابور و ديگر عالمانى كه به آن شهر آمده و به نشر علم پرداخته‌اند، 323 تن از دانشمندان ساكن نيشابور و 950 تن از مشايخ حديث كه حاكم نيشابورى از آنها حديث شنيده است. در تكمله نيز، 99 تن از مشايخ حديث حاكم نيشابورى كه پس از تأليف كتاب درگذشته‌اند، ذكر شده‌اند. حاكم نيشابورى پس از زندگى‌نامه‌ها،در بخشى مهم، آگاهى‌هاى سودمندى دربارۀ تاريخ و جغرافياى خراسان بزرگ، پيشينۀ نيشابور قبل از اسلام، پيدايش اسلام در آن جا، معمارى شهر و...و همچنين اطلاعاتى از برخى از شهرهاى ديگر ايران آورده است.
وضعيت
نسخه خطى اين كتاب متعلق است، به كتابخانۀ مركزى بورسا asruB در تركيه كه داراى 74 ورق و هر صفحه داراى 21 سطر به خط نسخ مى‌باشد. تاريخ ندارد و حدس زده‌اند كه در قرن پانزدهم ميلادى/ نهم هجرى يا كمى بعد از آن كتابت شده باشد. اين نسخه را استاد فراى، استاد دانشگاه هاروارد در 1965م به صورت عكسى چاپ كرده است و فيلمى هم از آن به شماره 145 در كتابخانۀ مركزى دانشگاه تهران موجود است.
نسخه چاپى اين كتاب در سال 1339ش به همت مرحوم دكتر بهمن كريمى توسط انتشارات ابن سينا انتشار يافته است؛ اما اين چاپ داراى نقايصى است كه در مقدمه بدان‌ها اشاره شده است.
نسخه حاضر با مقدمه، تصحيح و تعليقات آقاى دكتر محمد رضا شفيعى كدكنى در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 410 صفحه براى بار نخست در سال 1375ش از سوى «نشر آگه» منتشر شده است.
منابع
1-مقدمه مصحح و محقق.
2-دانشنامه جهان اسلام، ج 6، ص 256، نويسنده: محسن معينى.