نصوص عن الأندلس، من کتاب ترصیع الأخبار و تنویع الآثار، و البستان في غرائب البلدان و المسالک إلی جمیع الممالک
نصوص عن الأندلس، که با عنوان Fragmentos Geográfico-Históricos نیز شناخته میشود، اثری از «احمد بن عمر بن انس عذری، معروف به ابن الدلائی (متوفای ۴۷8ق)، جغرافیدان، مورخ و از علمای برجسته عصر خود است که در سفرهای خود به جمعآوری اطلاعات دقیق جغرافیایی و تاریخی میپرداخت. وی در دورهای قاضی نیز بود. این کتاب، یک اثر جغرافیایی - تاریخی جامع درباره اندلس است که به توصیف شهرها، روستاها، قلعهها و مسیرهای آن و همچنین به گزارش وقایع تاریخی و غزوهها میپردازد.
| نصوص عن الأندلس، من کتاب ترصیع الأخبار و تنویع الآثار، و البستان في غرائب البلدان و المسالک إلی جمیع الممالک | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عذری، احمد بن عمر بن انس (نويسنده) اهوانی، عبد العزیز (محقق) |
| عنوانهای دیگر | ترصیع الأخبار و تنویع الآثار و البستان في غرائب البلدان و المسالک إلی جمیع الممالک. برگزیده |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، شامل مقدمه محقق و متن اصلی است. متن اصلی کتاب، شامل عناوینی با موضوع مناطق جغرافیایی (در اکثر موارد) است.
اهمیت کتاب
- منبع اصلی و معتبر: این اثر به دلیل دقت و جامعیت نویسنده در مستندسازی و همچنین ارائه اطلاعات از منابع متعدد از شرق و غرب، بهعنوان یک منبع بسیار ارزشمند و قابل اعتماد برای مطالعات جغرافیایی و تاریخی اندلس در دوره خود و پس از آن شناخته میشود.
- تکمیلکننده دانش موجود: بسیاری از اطلاعات و جزئیات ارائهشده در این کتاب، بهویژه در مورد شهرها، مسیرها و رویدادها، در سایر منابع موجود نیستند و به درک بهتر تاریخ و جغرافیای اندلس کمک شایانی میکنند[۱].
گزارش محتوا
- مقدمه: مقدمه کتاب توسط دکتر عبدالعزیز اهوانی، استاد دانشگاه قاهره، نوشته شده است. این مقدمه به معرفی اثر، جایگاه آن در میراث اندلسی و اهمیت آن در درک جغرافیای تاریخی منطقه میپردازد. همچنین، انگیزه و روششناسی محقق شرح داده شده است.
- معرفی مناطق جغرافیایی (کورهها): کتاب بهطور مفصل به معرفی و توصیف مناطق مختلف اندلس، موسوم به «کورهها» (Kuras) میپردازد. بخشهای باقیمانده از این کتاب عمدتاً بر شرق اندلس متمرکز هستند؛ بهویژه «کوره تدمیر» (مرسیه امروزی) و شهرهای آن نیز شرح داده شدهاند. این توصیفات شامل جزئیاتی از اقلیم، محصولات و جمعیت است[۲].
- توصیف شهرها و ویژگیهای آنها: عذری بهتفصیل به توصیف ویژگیهای هر شهر میپردازد. این توصیفات، شامل موقعیت جغرافیایی، رودخانهها، کوهها، محصولات کشاورزی، وضعیت اقتصادی و بناهای مهم (مانند مساجد و قلعهها) است[۳].
- مسیرهای ارتباطی: بخشی از کتاب به توصیف مسیرهای ارتباطی و فواصل دقیق بین شهرها میپردازد که از نظر جغرافیای تاریخی و درک شبکه راههای اندلس در آن زمان بسیار حائز اهمیت است. این بخشها راهنمای کاملی برای مسافران و تاجران آن دوران بشمار میرود[۴].
- گزارش وقایع تاریخی و نظامی (غزوهها): کتاب، شامل گزارشهای دقیقی از غزوههای نظامی و نبردهای صورتگرفته در اندلس است. این گزارشها شامل تاریخ، مکان، فرماندهان و نتایج نبردها هستند؛ بهعنوان مثال، غزوههای محمد بن ابیعامر به سرزمینهای روم، با جزئیات کامل شرح داده شده است. همچنین به شورشها و درگیریهای داخلی و پیامدهای آنها اشاره شده است[۵].
- شرح حوادث سیاسی و اجتماعی: علاوه بر توصیفات جغرافیایی، کتاب به حوادث سیاسی، لشکرکشیها و تغییرات اجتماعی نیز میپردازد که آن را به یک منبع تاریخی جامع تبدیل میکند[۶].
- ارائه اطلاعات درباره شخصیتها: این کتاب، شامل زندگینامه مختصر و نقش افراد مهم در حوادث تاریخی است؛ مانند شرح اقدامات حاکمان و فرماندهان (مانند امیران و خلفا) در مقابله با شورشها و اداره مناطق[۷].
- توصیف کامل پدیدههای طبیعی و اقتصادی: عذری نهتنها به جنبههای انسانی و تاریخی، بلکه به توصیف دقیق پدیدههای طبیعی مانند رودخانهها، کوهها و همچنین محصولات کشاورزی و صنایع هر منطقه میپردازد[۸].
برای روشنتر شدن مطالب، به ذکر کوره (منطقه) بلنسیه میپردازیم:
بلنسیه، در بخش چهارم از هفت منطقه اندلس قرار دارد و به طلیطله (تولدو) الحاق شده است. این منطقه نزدیک به کوره قرطاجنه (استان کارتاخنا) است. سرزمین آن حاوی زعفران فراوان و کشت برنج بسیاری است. از آنجا محصولات و میوهها به تمامی قلمروهای اندلس فرستاده میشود.
شهر بلنسیه، «پایگاه امور مالی» (قاعدة من قواعد المال النقدية) بشمار میرود. همچنین به نام «مدينة التراب» نیز شناخته میشود. ساخت دروازههای این شهر، به منصور عبدالرحمن بن عبدالعزیز بن ابیعامر نسبت داده شده و مؤلف بیان میکند که شهری بهتر یا باشکوهتر از آن در اندلس ساخته نشده است.
شهر دارای پنج دروازه شرقی (باب القنطرة، باب النصر) و یک دروازه غربی (باب الغرب) است.
این شهر بهخاطر خاک حاصلخیز و هوای خوبش معروف است و بهندرت دچار وبا میشود. میوههای فراوانی تولید میکند.
مردم بلنسیه ادعا میکنند که این شهر بیش از هزار چاه دارد، که از عجایب آن محسوب میشود. خاک آن پر از انواع بذر، میوه، سبزیجات و گلها توصیف شده است[۹].
مسیر از مرسیه (مورسیا) به بلنسیه: از قریه عتاش، بیار، شاطبه و جزیره شفر (جیخونا) عبور میکند.
مدینة دانیه (شهر دنیا): شهری زیبا در ساحل با قلعهای بر بلندترین کوه آن و اطرافش سرشار از منابع است.
مسیر از بلنسیه به مناطق تابعه آن (مانند موروییدرو و جیخونا): از بلنسیه تا مریبطر (موروییدرو)، شهری باستانی، 15 مایل به سمت شرق. از مریبطر تا باب الأول، 15 مایل، که کاخ امیرالمؤمنین در آن قرار دارد. از مریبطر تا شفر (جیخونا)، 25 مایل.
جزیره شفر (جزیره جیخونا): توسط درهای بزرگ احاطه شده و دسترسی به بالای آن دشوار است. فواصل از جیخونا تا شاطبه، عایش، قصر عایش، مورو، شولیا و قریه ارزانه نیز ذکر شده است. در قریه ارزانه، یک منبع آب بزرگ وجود دارد که به دریا میریزد؛ همراه با پلی و قلعهای که از عجایب محسوب میشوند.
اقالیم (مناطق) بلنسیة: منابع چندین ناحیه یا منطقه را در ولایت بلنسیة نام میبرند، از جمله: مناره، اُندَه، شُیَرب، زناته، کنانه، شلینه، اولهیل، لبایه و...[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.