نامه‌های افضل کرمانی
نامه‌های افضل کرمانی، به کوشش محمدرضا صرفی، کتابی است به زبان فارسی در یک جلد، دربارهی زندگی، آثار، افکار، تاریخ عصر و فلسلفهی سیاسی افضل‌الدین احمد بن حامد کرمانی. این اثر، با همکاری انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان چاپ شده است.
| نامه‌های افضل کرمانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | افضل‌الدین کرمانی، احمد (نویسنده) صرفي، محمد رضا (گردآورنده) |
| ناشر | دانشگاه شهيد باهنر کرمان |
| مکان نشر | ايران - کرمان |
| سال نشر | مجلد1: 1383ش , |
| موضوع | افضل الدين کرماني، احمد بن حامد، قرن 6ق.
ايران - تاريخ - سلجوقيان، 429 - 590ق. ايران - تاريخ - غزنويان، 351 - 582ق. کرمان - تاريخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 98 /الف7 آ25 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، دارای اهدائیه، مقدمه ناشر به قلم علی ملانوری (مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر وقت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان)، پیشگفتار و محتوای مطالب در شش فصل اصلی است. اکثر منابع کتاب (به‌استثنای چند منبع عربی)، فارسی (اصل یا ترجمه) است. برخی منابع پس از قرآن کریم، عبارتند از: لسان العرب ابن منظور، سه کتاب افضل کرمانی، دیوان خاقانی، لغتنمه دهخدا، تاریخ در ترازو و همچنین یادداشت و اندیشههای عبدالحسین زرینکوب، تاریخ ادبیات در ایران ذبیحالله صفا و..[۱].
گزارش محتوا
در اهدائیه کتاب آمده: «تقدیم به روح بلند افضلیپور؛ آنکه تمام هستی‌اش را وقف دانایی نمود و جاودانه شد»[۲].
در مقدمه علی ملانوری، درباره شهر کرمان و اهمیت آن و سهم عمده‌اش در غنای فرهنگی کشور صحبت شده و از افرادی نام برده شده که با گام نهادن در عرصه علم و دانایی و خلق آثار سودمند، نام خود را بر پیشانی تاریخ فرهنگ کشور ثبت کرده‌اند. افضل‌الدین ابوحامد کرمانی، نیز در زمره همان بزرگان شمرده شده است[۳].
«افضل‌الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی، تاریخنگار و پزشک برجسته کرمانی در قرن ششم و نیمه اول قرن هفتم هجری است... [او] در طی 85 سال حیات خود، شاهد وقایع دردآور و خونباری در دیار کرمان بوده است.
افضل، حاصل مشاهدات خود را در سه کتاب تاریخی... ثبت کرده است... افضل را بیهقی کرمان دانسته‌اند. شیوهی تاریخنگاری وی همان شیوهی تاریخنگاری سنتی ایرانزمین است. وی هدف خود را از تاریخنگاری در چند نکته خلاصه کرده است که عبارتند از: تحریض بر اخلاق حمیده، عبرتانگیزی، شکر انقضای دوران محنت و زنده کردن یاد و خاطرهی زمامداران عادل. وی همچنین در لابهلای آثارش بر فواید اخلاقی و عملی تاریخ، بررسی اسباب و دلایل اعتلا و انحطاط فرهنگها، ارائه تصویری کامل از فرمانروایان، وقایع، جنگها، حوادث طبیعی و کاخها، بیان آداب و رسوم اجتماعی، ترسیم فلسفهی سیاسی خویش در ضمن بیان حکایات تاریخی و ارائهی نمونه‌ای از نثر زیبا تأکید کرده است. آثار افضل نموداری فشرده از تاریخ دردآور ایران در اعصار کهن است. بااینهمه وی چندان که باید و شاید در میان تاریخنگاران و ادیبان شناختهشده نیست. همین امر سبب شد که کتاب حاضر دربارهی زندگی، آثار، افکار، تاریخ عصر و فلسلفهی سیاسی وی نوشته شود، تا زمینههای شناخت وی را برای کسانی که با آثار و زندگی این دبیر تاریخنگار آشنایی کمتری دارند، فراهم نماید»[۴].
محتوای مطالب کتاب، در شش بخش اصلی ارائه شده است؛ در بخش اول سالشمار وقایع عصر افضل بیان شده است. نویسنده در این بخش، اهم رویدادها از سال 530، یعنی تولد افضل‌الدین کرمانی تا سال 619، یعنی ورود براق به کرمان و پایهگذاری سلسله قراختیاییان کرمان را که سال احتمالی درگذشت اوست، ذکر کرده است[۵].
سپس در بخش دوم، یعنی صفحات 25 تا 31 کتاب، به بیان زندگی او پرداخته است؛ «از جزییات زندگی وی، بهخصوص از دوران جوانی‌اش، اطلاع چندانی در دست نیست. آنچه مسلم است آن است که وی از ندیمان و منشیان ملوک و امرای کرمان در دورهی سلجوقیان و غزها بوده است و سه اثر ارزشمند به نامهای «عقد العلی للموقف الأعلی»، «المضاف إلی بدائع الأزمان في وقائع كرمان» و رساله‌ای کوتاه به نام «صلاح الصحاح» از خود بهجای گذاشته است»[۶].
در بخش سوم، روش و هدف تاریخنگاری افضل، ذکر شده است[۷]. او در صفحه 165 عقد العلی می‌نویسد: «پیش از من بنده، صاحب کلیله و دمنه و صاحب سندبادنامه آن رموز و حکایات را کسوت عبارت پوشیده‌اند و در حلهی براعت عرض داده‌اند. ناقدان که عقل ممیز و فاضلان که طبع مبرز دارند، اگر انصاف دهند، سمین سخن از غَثّ و جدید فضل از رثّ جدا کنند». همچنین در صفحه 52 بدائع الأزمان، می‌خوانیم: «غرض ما از این جمع، ذکر انقلاب دول و تبدیل ملوک است بر وجه کلی؛ اگر به ذکر جزویات وقایع و حوادث و انواع محن و فتن که در این مدت در کرمان افتاد، از عزل و تولیت وزرا و قبض و اطلاع امرا و آمدوشد غلامان و شکلهای بدیع و کارهای قطیع و قتلهای زریع و غارات شنیع اشتغال رود، این سواد، ده مجلد شود و این صورت بر وجه نمودار ایراد افتاد»[۸].
در بخش چهارم، نظام سیاسی پیشنهادی و اندیشههای سیاسی افضل بررسی می‌گردد؛ «نظام سیاسی مورد نظر افضل یک نظام نظری و آرمانی است که فقط می‌توان آن را در لابهلای آثار خردمندان یافت. شهریاران شهر افضل بههیچنحو آراسته به این صفات نبوده‌اند و هیچگونه تضمین مادی یا معنوی‌ای برای اجرای نظریههای آن روزگار قابل تصور نبوده است»[۹]. افضل در این بخش بر وجود 14 صفت در حاکم و اخلاقیاتی که حاکم باید از آنها پرهیز کند، تأکید می‌کند. او همچنین به 8 مورد از وظایف شهریاران نیز در این بخش اشاره می‌نماید: رفتار بر پایه عدالت و پرهیز از ستم، حسن سیاست، دیدار و همنشینی با عالمان و پرهیزکاران، اعراض از دنیا، عفت گفتار، مهربانی و مردمداری و نیکوکاری، حفظ وقار پادشاهی و آگاهی از اخبار ولایت و حال مردم[۱۰].
بازتاب فرهنگ عامه در آثار افضل کرمانی، بخش پنجم محتوای مطالب کتاب را تشکیل میدهد. در این بخش به مباحثی چون: باورهای خرافی در آثار افضل، آداب و رسوم مردم و قوانین و آداب و رسوم حکومتی پرداخته می‌شود[۱۱].
در بخش ششم، بازنویسی آثار افضل در سه فصل مطرح می‌گردد؛ ابتدا بازنویسی عقد العلی ذکر می‌شود. سپس بدائع الأزمان في وقائع كرمان و پس از آن المضاف إلی بدائع الأزمان في وقائع كرمان. او کتاب سوم (المضاف إلی...) را در تکمیل مطالب کتاب دوم (بدائع الأزمان...) نگاشت. «آثار افضل کرمانی به نثر منشیانه و فنی نوشته شده است. گرایش به دشوارنویسی، بهرهگیری از آرایشهای گوناگون لفظی نظیر انواع سجع، جناس، ترصیع، تضمین و بهرهگیری از مترادفات در کنار بهرهگیری از صنایع معنوی نظیر کنایه، استعاره، مجاز، و صورتهای گوناگون تشبیه سبب شده که دریافت معنا و درک پیام آثار او، امروزه برای خوانندگانی که با ادبیات آشنایی کامل ندارند، دشوار شود... در حقیقت تاریخنگاری و گزارش وقایع، هدف دوم این تاریخنگار کرمانی بوده است. وی آنگونه که خود بیان کرده، قصد داشته تا کتابی بنویسد که راهنمای اخلاقی و سیاسی زمامداران باشد و از نظر آرایشهای ادبی با کلیله ودمنه و سندبادنامه و سایر آثار مصنوع نثر فارسی برابری کند»[۱۲].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و منابع و مآخذ در انتهای اثر ذکر شده است. کتاب «نامه افضل» بهمناسبت کنگره بزرگداشت افضل‌الدین ابوحامد کرمانی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان چاپ شده است. ناشر در مقدمه‌اش از تلاشهای دکتر صرفی در راستای چاپ این اثر تشکر کرده است[۱۳].
در صفحه 12 پیشگفتار کتاب، از برخی افراد که در راستای جمع و نشر این کتاب، یاری‌گر بوده‌اند، تشکر شده است. پس از ذکر منابع و مآخذ، لیستی از کتاب‌های منتشرشده در مرکز چاپ و نشر دانشگاه شهید باهنر کرمان آمده است[۱۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.