رؤية الله جل و علا

رؤية الله جل و علا، ابوالحسن علی بن عمر دارقطنی شافعی (متوفی 385ق)، از جمله آثار کلامی اسلامی پیرامون موضوع رؤیت خداوند در قیامت است.

رؤية الله جل و علا
رؤية الله جل و علا
پدیدآوراندارقطنی، علی بن عمر(نویسنده)

ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل(نویسنده)

ابن نحاس، عبدالرحمن بن عمر (نویسنده)

مزيدي، احمد فريد (محقق)
عنوان‌های دیگررويه الله تبارک و تعالي ضوء الساري الي معرفه رويه الباري
ناشردار الکتب العلمية
مکان نشرلبنان - بيروت
چاپ1
موضوعاحاديث اهل سنت - قرن 4ق.

رويت الهي

کلام اهل سنت - قرن4ق.
زبانعربي
تعداد جلد1
کد کنگره
‏BP‎‏ ‎‏219‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏2‎‏ر‎‏9
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

«رؤية الله تبارك و تعالی»، نوشته عبدالرحمن بن عمر بن نحاس (متوفی 416ق) و «ضوء الساري إلی معرفة رؤية الباري»، شهاب‎الدین ابوشامه مقدسی شافعی (متوفی 665ق)، دو رساله دیگری است که به کتاب ضمیمه شده است.

احمد فرید المزیدی، تحقیق کتاب را به انجام رسانده است.

ساختار

کتاب اول، مشتمل بر شرح حال مختصر دارقطنی، مقدمه نویسنده و 317 روایت است که با ذکر راویان ارائه شده است. رساله ابن نحاس، مشتمل بر شرح حال وی و 18 روایت است. رساله ابوشامه مقدسی نیز مشتمل بر شرح حال وی، مقدمه‎ نویسنده و هشت فصل است.

گزارش محتوا

کتاب با شرح حال مختصر دارقطنی آغاز شده است. ذکر نسب، تاریخ ولادت، توصیف ابن کثیر از وی، اشاره به تعدادی از آثار و تاریخ وفاتش، مطالبی است که با استناد به «سير أعلام النبلاء» و «تذكرة الحفاظ»، در یک صفحه مطرح شده است.[۱]‎.

مسئله رؤیت خداوند از موضوعات مهم کلامی است که پیرامون آن دو نظریه نفی‎ و اثبات‎ وجود دارد. گروهی دیدن او را در دنیا (بعضی در بیداری و بعضی در خواب و بیداری) و آخرت ممکن و گروهی دیگر چشم را در هر دو دنیا از دیدن او محروم‎ می‎دانند‎. گروه دوم چون امکان رؤیت را نـفی مـی‎کنند، وقوع آن را که مبتنی بر امکان است نیز منتفی می‎دانند؛ ولی گروه اول که امکان اصل دیدن او را پذیرفته‌اند‎، در‎ وقوع‎ آن به بحث پرداخته‌اند. مجسّمه‎ که‎ خدا‎ را جسم می‎دانند، می‌گویند: رؤیت هم در دنیا واقـع شـده و هم در آخرت برای همه واقع می‎شود. ولی اشاعره که خدا‎ را‎ از‎ جسم بودن تنزیه می‎کنند، می‌گویند: رؤیت در دنیا‎ واقع‎ نشده، ولی در آخرت نه خود رؤیت، یعنی دیده شدن با چشم که مـخصوص اجـسام اسـت، بلکه حاصل آن‎، یعنی‎ عـلمی‎ کـه در پی دیـدن با چشم پدید می‎آید و از علم‎ با قوای ادراکی دیگر روشن‎تر است، فقط برای مؤمنین اتفاق می‎افتد. آنها می‌گویند انسان مؤمن در آخـرت خـدا‎ را‎ بـا‎ چشم نمی‎بیند، ولی برایش همان علم جلیّ و حضوری‎ای کـه بـا دیدن‎ تحقق‎ می‎یابد حاصل می‎شود[۲]‎.

دارقطنی در این اثر، دلایل نقلی پیرامون این موضوع را گردآوری کرده است. در ابتدای کتاب، در دو حدیث اول با ذکر سند تفسیر ابن عباس از آیه وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى‎ ﴿النجم: 13﴾ (و قطعاً بار ديگرى هم او را ديده است) را ذکر کرده و مشاهده پروردگار توسط حضرت محمد(ص) را منظور آیه دانسته است. اما در چند روایت بعد، دیدن با قلب و فؤاد اضافه شده است.[۳]‎.

پس از آن روایاتی از ابوسعید خدری، ابوهریره، ابوموسی اشعری، جابر بن عبدالله انصاری، انس بن مالک، جریر بن عبدالله بجلی و دیگران نقل شده است.[۴]‎.

ادلّه امـکان رؤیـت دو‎ گونه‌اند: یکی ادله‌ای که مستقیماً امکان رؤیت را ثابت می‎کنند و دیگری ادلّه‌ای که امکان‎ را‎ با ذکر وقوع رؤیـت ‎در‎ قـیامت‎ نتیجه می‎دهند‎[۵]‎؛ به‎عنوان مثال روایات فراوانی از جریر بن عبدالله بجلی در این رابطه نقل شده است؛ در روایت 102 چنین آمده است: «نزد پیامبر(ص) بودیم، پس آن حضرت به ماه شب چهارده نگاه کرد و فرمود: شما روز قیامت به‎عیان خداوند را خواهید دید؛ همان ‎گونه که این ماه را می‎بینید و برای دیدن به یکدیگر فشار نمی‎آورید یا ستم نمی‎کنید [به‎طوری‎که بعضی ببینند و بعضی دیگر نبینند][۶]‎.

در رساله ابن نحاس، شرح حال وی به‌اختصار پیش از ورود به متن اثر ذکر شده است. از نسخه چاپ‎شده در هند، به‎عنوان اصل رساله استفاده شده است.[۷]‎.

اولین روایت این اثر نیز همان روایت جریر بن عبدالله در رؤیت خداوند با اندکی اختلاف است.[۸]‎. در موارد بعدی نیز همین روایت جریر یا غیر آن با اسناد دیگری ذکر شده که ابن نحاس به جهت جلوگیری از تکرار با لفظ «نحوه» از ذکر متن روایت خودداری کرده است.[۹]‎.

رساله سوم نیز با شرح حال ابوشامه و اشاره به برخی از عناوین آثارش آغاز شده است. ابوشامه سپس در مقدمه‌اش به خوابی از ابوالحسن اشعری اشاره می‎کند با این مضمون که پیامبر(ص) را در خواب می‎بیند و آن حضرت از او می‌پرسد: آیا نه این است که در حدیث نوشته‌ای خداوند تعالی در آخرت دیده می‎شود؟ او پاسخ می‎دهد: بله یا رسول‎الله. حضرت می‌پرسد: پس چه چیز تو را از قائل شدن به آن بازمی‎دارد؟ او پاسخ می‎دهد: ادله عقلی من را بازمی‎دارد؛ لذا اخبار را تأویل می‎‎برم و.... این حکایت را به‎تفصیل ابن عساکر (متوفی 571ق) در «تبيين‎ كذب‎ المفتري‎ في ما نسب‎ إلى‎ الإمام‎ أبي‎الحسن‎ الأشعري‎» که در دفاع‎ از عقاید اشعریان‎ نوشته شده، نقل کرده است. اکثر مفسرین، محدثین و متکلمین اهل سنت به تقریر این مسئله پرداخته و در حد علم و فهم خود آن را تبیین کرده‌اند؛ لذا نویسنده تصمیم گرفته که از هر گروه بهترین سخنانشان را گرد آورده و به‌اختصار ارائه کند[۱۰]‎.

در اولین فصل از این رساله به ادله قرآنی وقوع «رؤیت خداوند» در آخرت به نقل از منابع اهل سنت اشاره شده است. در فصل دوم به اخبار نبوی که تصریح به این موضوع دارند به نقل گروهی از صحابه چون ابوموسی اشعری اشاره شده است.[۱۱]‎.

در فصول دیگر ادله منکرین رؤیت مانند استناد به قول خداوند در پاسخ به موسی که فرمود: «هرگز مرا نخواهی دید» (الاعراف: 143) اشاره و نقد و بررسی شده است.[۱۲]‎.

نویسنده در فصل دیگری از این رساله به موضوع امکان دیدن خداوند در دنیا با چشم اشاره کرده و به نقل از ابوالقاسم قشیری در رساله‌اش در باب اثبات کرامات اولیاء می‎نویسد: اگر گفته شود که آیا ممکن است که خداوند را با چشم طبیعی در دنیا به جهت کرامت ببینیم؟ پاسخ آن است که به قول قوی‎تر امکان ندارد؛ چراکه علما بر این موضوع اجماع دارند[۱۳]‎.

وضعیت کتاب

فهرست مختصر مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. آدرس روایات و ارجاع به منابع در پاورقی‎های کتاب ذکر شده است.

پانویس

  1. ر.ک: مقدمه، ص3
  2. ر.ک: حشمت‎پور، محمدحسین، ص‎40
  3. ر.ک: متن کتاب، ص8-7
  4. ر.ک: همان، ص10 و 18 و...
  5. ر.ک: حشمت‎پور، محمدحسین، ص‎50
  6. ر.ک: متن کتاب، ص‎56
  7. ر.ک: همان، ص117
  8. ر.ک: همان، ص118
  9. ر.ک: همان، روایت 2 و 3 و 8
  10. ر.ک: همان، ص131
  11. ر.ک: همان، ص154
  12. ر.ک: همان، ص181
  13. ر.ک: همان، ص201

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. حشمت‎پور، محمدحسین، «رؤیت خدا»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‎های فلسفی - کلامی، زمستان 1385، شماره 30، صفحه 39 تا 66.

وابسته‌ها