الفاضل

الفاضل، اثر ابوالعباس محمد بن یزید مبرد، کتابی است که مؤلف در آن، اشعار برگزیده، نثرهای منتخب، خطبه‎های شیوا، نامه‎های رسا، اخبار نادر و لغات غریب و نادر را فراهم آورده است.

الفاضل
الفاضل
پدیدآورانمبرد، محمد بن یزید (نويسنده) ميمني، عبدالعزيز (محقق)
عنوان‌های دیگرالمفاضل
ناشرمطبعة دارالکتب المصرية
مکان نشرمصر - قاهره
چاپ3
شابک977-018-0180-5
موضوعادبيات عربی - قرن 3ق. نثر عربی - قرن 3ق.
زبانعربي
تعداد جلد1
کد کنگره
‏PJA‎‏ ‎‏37‎‏58‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

تحقیق و تصحیح کتاب توسط عبدالعزیز میمنی صورت گرفته است.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر مقدمه‎ای به قلم محمد ابوالفضل ابراهیم، تحت عنوان «تصدیر»، مقدمه مؤلف و 16 باب.

گزارش محتوا

در «تصدیر»، اطلاعاتی پیرامون معرفی کتاب و نسخ آن و کارهایی که محقق در مورد آن انجام داده، ارائه شده است[۱].

مبرد در مقدمه خود به بیان مقام و حرمت عالم از دیدگاه پیامبر(ص) و قبل از آن از منظر آیات قرآن کریم پرداخته است. در ادامه به بیان نافع‎ترین علم که همانا علمی است که بدان عمل شود، پرداخته و به کلمات حکما نیز استناد جسته و از اشعار شاعران نیز بهره برده است. وی در این مقدمه، به روایت نبوی که فرمود: «أنا مدينة العلم و علي بابها» اشاره کرده و بالاترین علوم را علم به کتاب خدا و شناخت حلال و حرام و احکام آن و اعراب الفاظ آن و نیز تفسیر غرائب آن دانسته است[۲].

نویسنده، پایه‎گذار علم نحو را حضرت علی(ع) معرفی کرده است. آن حضرت اصول این علم را به ابوالاسود دئلی تعلیم دادند. نویسنده، یکی از داستان‎هایی را که در این‎باره ذکر می‎کند عبارت است از اینکه: دختر ابوالاسود که از شدت گرما در شگفت بود، عبارت «ما أشد الحر» را در حضور پدر به‎نحوی ادا می‎کند که از آن نه تعجب، که سؤال از «شدیدترین گرماها» فهمیده می‎شود. اینجا بود که ابوالاسود دانست که «لحن» (لغزش در اعراب یا نحو) میان مردم رائج شده است؛ ازاین‎رو به خدمت امام علی(ع) شتافت و آن حضرت را از خطر لحن آگاه گردانید. امام(ع) نیز اصولی به وی عرضه داشت که ابوالاسود بعدها آنها را گسترش داد[۳].

برخی از موضوعات مطرح‎شده در کتاب، عبارتند از: فضیلت شعر، نوادری از غرایب و لغت، جود و کرم، اخبار مستحسنه، مراثی بلیغه و موعظه‎های کوتاه و ابیات نیکو، اخبار معمرین، حلم، شکر پروردگار و بابی که مشتمل بر فصولی در باب اخلاقیات و نیز فصاحت و زیبایی است.

وضعیت کتاب

استاد میمنی در حین جستجو و تتبع در کتابخانه اسعد افندی در ترکیه، ذیل شماره ۳۵۹۸، به نسخه‎ای از این کتاب دست می‎یابد و تصویری از آن تهیه کرده و سپس آن را به خط خویش می‎نگارد و مورد تحقیق و پژوهش قرار داده و اشعار و امثال و اخبار آن را استخراج می‎نماید و شروح و تعلیقه‎هایی بر آن می‎افزاید. سپس آن را به دارالکتب المصریة تقدیم می‎دارد. دارالکتب تصمیم می‎گیرد افزون بر تحقیق استاد میمنی، حواشی و شرح‎هایی پیرامون برخی از الفاظ و... را بر آن بیفزاید و این کار را استاد احمد یوسف نجاتی، عهده‎دار می‎شود.

در نسخه خطی کتاب، چیزی که دال بر عنوان کتاب باشد موجود نیست الا آنچه در خاتمه نسخه آمده است: «كمل فاضل المبرد». دارالکتب، با مراجعه به آثاری که ابن ندیم و یاقوت و غیره از مبرد به ثبت رسانده‎اند، کتابی تحت این عنوان نیافت. سپس اطلاع حاصل شد که کتابی تحت همین عنوان در کتابخانه استانبول موجود است. دارالکتب تصویر نسخه را تهیه کرد و در اختیار محققان گذاشت. پس از تحقیق مشخص شد که این نسخه متعلق به نویسنده‎ای نامعلوم از علمای قرن سوم است. بعد از مشورت با دانشمندان و اهل فن تصمیم بر آن شد که این نسخه با توجه به آنچه در آخر آن آمده است، یعنی «كمل فاضل المبرد»، تحت عنوان «الفاضل» منتشر شود[۴].

فهرست مطالب در ابتدا و فهارس عامه در انتهای کتاب ذکر شده است.

فهارس عامه کتاب عبارتند از: شعرا؛ قوافی؛ انصاف ابیات؛ اعلام؛ امم، طوایف، قبایل، عشایر، بطون و ارهاط؛ اماکن، روزهای اعراب؛ ضرب‎المثل‎ها؛ کتب و استدراکات.

پانویس

  1. ر.ک: تصدیر، صفحه ج - ‎ه
  2. ر.ک: مقدمه مؤلف، ص1-‎8
  3. ر.ک: همان، ص5
  4. ر.ک: تصدیر، صفحه ج - ‎ه

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.


وابسته‌ها