تلخيص كتاب القياس

تلخيص كتاب القياس، چنان‎که از نام آن پیداست، تلخیص کتاب «القياس» از کتاب «ارگانون» یا «منطق» ارسطو است که توسط ابن رشد، تلخیص شده است. این کتاب، سومین بخش از مجموعه آثار ارسطو می‎باشد (این بخش‎ها به ترتیب عبارتند از: قاطیغوریاس (مقولات ده‎گانه)؛ بارى ارمینیاس (قضایا)؛ آنالوطیقاى اول (قیاس)؛ آنالوطیقاى دوم (برهان)؛ طوبیقا (جدل)؛ سوفسطیقا (سفسطه و مغالطه)؛ ریطوریقا (خطابه)؛ بوطیقا (شعر) و ایساغوجى).

تلخيص كتاب القياس
نام کتاب تلخيص كتاب القياس
نام های دیگر کتاب القياس. برگزيده
پدیدآورندگان ابن رشد، محمد بن احمد (نويسنده)

ارسطو (نويسنده)

هريدي، احمد عبدالمجيد (مصحح)

قاسم، محمود محمد (محقق)

بترورث، تشارلس (مصحح)

زبان عربي
کد کنگره ‏BBR‎‏ ‎‏650‎‏ ‎‏1362
موضوع فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14

قياس

منطق - متون قدیمی تا قرن 14

ناشر الهيئة المصرية العامة للکتاب
مکان نشر مصر - قاهره
سال نشر مجلد1: 1983م ,
کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE01735AUTOMATIONCODE

در واقع شرح‎های ابن رشد بر آثار ارسطو را می‎توان به سه دسته کلی، تقسیم کرد: شرح‎های مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‎شوند، شرح‎های متوسط موسوم به «تلخیص» و خلاصه‎های نوشته‎های ارسطو که «جامع» و در جمع، «جوامع» نام دارند. شیوه کار ابن رشد در «تفسیرها» چنین است که نخست پاره‎هایی از متن ارسطو را از ترجمه عربی آنها نقل می‎کند و سپس به تفسیر دقیق و ژرف آنها می‎پردازد و در این رهگذر از آنچه از تفاسیر شارحان یونانی ترجمه‎شده به عربی، در دست داشته است، بهره می‎گیرد و گاه نیز از آنها انتقاد می‎کند و سرانجام برداشت خود را از متن ارسطو توضیح می‎دهد. در خلاصه‎ها یا «جوامع» وی همیشه از سوی خود سخن می‎گوید، درحالی‎که عقاید و نظریات ارسطو را بیان می‎‎کند و در این رهگذر از نوشته‎های دیگر وی برای توضیح و تکمیل متن در دست، بهره می‎گیرد و از خودش نیز مطالبی بر آنها می‎افزاید[۱].

اما در شرح‎های متوسط یا «تلخیص‎ها»، که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‎باشد، وی کلمات اول متن ارسطو را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‎دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی را نیز بر آنها می‎افزاید؛ به‎گونه‎ای که اثر، به‎صورت نوشته مستقلی آشکار می‎شود که گفته‎های ارسطو و ابن رشد به هم آمیخته شده و نمی‎توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد[۲].

کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح)، آغاز شده است. در مقدمه نخست، به بیان این نکته پرداخته شده است که اثر حاضر، جزء سوم از اجزای هشت‎گانه اقسام تلخیص ابن رشد از کتب منطق ارسطو می‎باشد، اما از آنجا که تلخیص «ایساغوجی» پیش از آن به چاپ رسیده، این کتاب جزء چهارم نشریه محسوب می‎شود[۳].

در مقدمه دوم، ضمن بیان این نکته که اثر حاضر، بر اساس هفت نسخه خطی، تصحیح و تحقیق شده، به توضیح نسخ کتاب، پرداخته شده است[۴].

ابن رشد، مطالب کتاب خود را در دو مقاله، عرضه نموده است. در مقاله نخست، در ضمن سه فصل، ابتدا به بررسی انواع مقدمه، از حیث صورت و ماده پرداخته شده و سپس، عکس در مقدمات از جمله عکس در مقدمات مطلقه، مقدمات ضروریه و مقدمات ممکنه و نیز ائتلاف در قیاس و اشکال مختلف آن، مورد بحث قرار گرفته است[۵].

مقاله دوم، دارای یازده فصل می‎باشد که موضوعات مطرح‎شده در آنها، به ترتیب عبارتند از: قیاس‎هایی که نتایج کلی به دنبال دارند و نتایج موجبه جزئیه نیز گاهی به آنها ملحق می‎شود و...؛ کی و چگونه امکان دارد نتیجه صادق از مقدمات کاذب برآید؛ بیان به کمک دور در اشکال مختلف؛ تفاوت میان قیاس مستقیم و قیاس خلف؛ مباحث مربوط به صناعت جدل؛ پاره‎ای از مباحث مربوط به صغزی و کبری و نتیجه؛ پاره‎ای از استدلالات که در حکم مقاییس هستند؛ انعکاسی در دو حد متقابل وجود دارد، هرکدام بر طرف مقابل خود منعکس می‎شود؛ ائتلاف دو موجبه کلیه در شکل ثانی و ثالث؛ استقراء، ضمیر و سایر قیاسات مورد استفاده در حکم قیاس‎هایی است که بحث آنها مطرح شد و...[۶].

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام ارسطو (مواضعی که ارسطو در آنها ذکر شده و مواضعی که به اقوال ارسطو اشاره شده است)؛ سایر اعلام؛ کتب مذکور در متن؛ مقابله فقرات تلخیص کتاب «القياس» ابن رشد با نصوص کتاب «القياس» ارسطو و مقابله فقرات مقالات تلخیص کتاب «القياس» ابن رشد با فصول مقالات کتاب «القياس» ارسطو، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‎ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است[۷].

پانویس

  1. ر.ک: خراسانی، شرف‎الدین، ج3، ص560-‎561
  2. ر.ک: همان
  3. ر.ک: مقدمه نخست، ص49
  4. ر.ک: مقدمه دوم، ص51-‎55
  5. ر.ک: متن کتاب، ص61-‎227
  6. همان، ص255-‎363
  7. ر.ک: پاورقی، ص198

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. خراسانی، شرف‎الدین، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.


وابسته‌ها

منطق ارسطو

پیوندها

مطالعه کتاب تلخيص كتاب القياس در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور