نقد الأصول الفقهية

نقد الأصول الفقهیة

نام کتاب	نقد الأصول الفقهیة
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (نويسنده) عظیمی، حبیب‎الله (مصحح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏158‎‏/‎‏87‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏9‎‏ن‎‏7
موضوع	اصول فقه شیعه
ناشر	دانشگاه فردوسی مشهد
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1380 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1368AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى:

«نقد الاصول الفقهيه»، از اوّلين آثار فيض كاشانى است كه در سال 1034ق در يك مجلد و به زبان عربى تأليف شده است. اين اثر مشتمل بر خلاصه مباحث اصول فقه است و فيض يك دوره اصول فقه را با بيان نظرات و آراء مختلف و استدلال بر رأى خود آورده است.

ساختار:

كتاب مشتمل بر يك مقدمه و خاتمه و سه بخش است. مقدمه؛ شامل تعريف علم اصول فقه و برخى مفاهيم ديگر است. خاتمه نيز در مبحث تعارض ادلّه است. مطالب هر بخش در چند اصل بيان گرديده كه مجموع اصول كتاب، 70 اصل مى‌باشد. مطالبى كه تحت عنوان «اصل» آمده، همان مباحث اساسى علم اصول است. مطالب ديگرى نيز با عناوين: تنبيه، تذنيب و تفريع ذكر شده است؛ در ذيل عناوين «تنبيه» و «تذنيب» مطالب مرتبط با همان اصل مورد بحث قرار گرفته، و در ذيل عنوان «تفريع» نيز مسائل فقهى كه استنباط آن مسائل متوقف بر توجّه و درك آن اصل بوده، بيان شده است.

گزارش محتوا:

با تطبيق همه جانبه كتاب با ديگر كتاب‌هاى تأليف شده، در علم اصول چنين به نظر مى‌رسد كه به لحاظ محتوايى شباهت زيادى به «معالم‌الاصول»، تأليف حسن بن زين‌الدين عاملى فرزند شهيد ثانى دارد. فيض در آن جا كه نظرات مختلف پيرامون هر اصل و سپس استدلال مخالفين را ذكر نموده، در بسيارى از موارد، احتجاج مخالفين همان است كه در كتاب معالم ذكر شده؛ و حتى در برخى موارد، عبارات هم عيناً همان عبارات صاحب معالم است. در موارد ديگر هم عبارات ايشان در بيان احتجاج مخالفين خلاصه‌تر از عبارات صاحب معالم است. همين طور پاسخ ايشان به مخالفين نيز در برخى از موارد شبيه پاسخ صاحب معالم يا عيناً همان پاسخ است.

مختار فيض در هر اصل هم بيشتر همانند مختار صاحب معالم است، و استدلال ايشان بر مختار خود در مواردى خلاصه‌اى از استدلال صاحب معالم است. و در مواردى نيز ايشان تحقيقات صاحب معالم را نقل كرده و سپس آن را موجّه دانسته است.

اگر چه نقد الاصول شباهت‌هاى زيادى به كتاب معالم‌الاصول دارد، لكن وجوه افتراق آن با اين كتاب نيز متعدّد است. برخى وجوه افتراق چنين است:

1- عناوين و مباحث برخى از اصول از مباحث خاصّ اين كتاب است و در معالم ذكر نشده، همانند: اصل پنج از اصول عموم و خصوص در بيان اين كه فعل در سياق نفى و فعل متعدّى واقع در سياق نفى آيا ظهور در عموم دارد يا خير؟، و اصل هفت از اصول عموم و خصوص در بيان اختلاف در مقتضى، و اصل هفت از اصول ادلّه عقل در وجوب يا عدم وجوب عمل به احتياط.

2- در موارد كمى وجوه استدلال فيض بر مختار خود بيشتر از وجوه صاحب معالم است، همچون اصل دوم از مباحث القول فى ساير المشتركات در جواز تأخير بيان از وقت حاجت، و اصل چهارم از اصول القول فى التقليد در جواز تقليد مجتهد ميّت، و تحرير مبحث عبادات مكروهه در اجتماع امر و نهى.

3- در مواضعى از كتاب، تحقيقات صاحب معالم ذكر و در آن خدشه شده است. همچون اصل اوّل از مباحث اجتهاد در مسأله تجزّى اجتهاد، و اصل دهم از القول فى الأوامر و النواهى در جواز تعلق امر و نهى به شىء واحد.

4- مباحث مطرح شده در تنبيهات و تذنيبات از تحقيقات خاصّ فيض و تفريعات نيز از ابتكارات وى در اين كتاب مى‌باشد كه در ذيل برخى از مباحث اصول كتاب، مسائل فقهى متفرّع بر آن اصل را بيان و نحوه تطبيق و استنباط آن مسائل را تبيين نموده و حكم آن مسائل فقهى را بر مبناى مختار خود ذكر كرده است و در برخى از تفريعات خصوصاً آنجا كه دو وجه مبنايى در مسأله اصولى وجود داشته به ذكر عبارت «وجهان مبنيان» در حكم آن مسأله بسنده كرده است.

در بررسى و تطبيق كتاب با ديگر كتاب‌هاى تأليف شده در اين علم نيز، برخى از ويژگى‌هاى آن چنين است:

1- شروع مباحث اصولى كتاب از بحث ادلّه شرعيّه و اوّلين مطلب آن در «القول فى الكتاب» است كه اين شروع علاوه بر جنبه تيمّن و تبرّك شروع مباحث اصولى با بحث پيرامون قرآن مجيد، شروع مباحث اصولى با مطلبى ملموس و مأنوس است. و اين شروع، آن مشقّت تطبيق ذهنى مباحث الفاظ را كه غالباً شروع ديگر كتاب‌هاى اصولى با آن بوده در بر ندارد. بنابراين شروع فيض در اين كتاب از حسن بيشترى برخوردار است.

2- رعايت اختصار از ويژگى‌هاى اين كتاب، است؛ يعنى پس از ذكر خلاصه‌اى از هر مبحث با اشاره به نظرات مختلف و بيان نظريه مختار، استدلال مؤلف بر مختار خود به اختصار ذكر شده و خلاصه‌اى از احتجاج قائلين ديگر اقوال و پاسخ به آنان بيان شده است. البته مؤلّف ضمن رعايت اختصار مطالب كتاب، سعى نموده از جامعيّت آن كاسته نشود؛ يعنى نظرات مختلف اصوليين پيرامون هر مبحث را ذكر نموده است. لكن به لحاظ رعايت اختصار در بيشتر موارد اشاره‌اى به نام مخالف يا مخالفين نكرده، و ذكر اختلاف در مسأله را با عنوان «اختلفوا على قولين يا على وجوه» آورده، و قول مختار خود را در ميان اقوال اختلافى با عنوان «ثالثها يا رابعها»؛ مثلاً بيان و خود اين نظريه را اختيار كرده، و احتجاج مخالفين را با عنوان «قالوا» آورده است.

3- دربر داشتن فروعات فقهى مترتّب بر مسائل اصولى و تطبيق آن فروعات بر اين قواعد اصولى و بيان احكام آن از ديگر ويژگى‌هاى كتاب است.

وضعيت:

در تصحيح كتاب يك نسخه خطى كامل و بدون افتادگى مورد استفاده قرار گرفته است. در پانوشت صفحات، حواشى مختصرى كه در نسخه خطّى موجود بوده با عنوان «حاشيه النسخه» ذكر گرديده است؛ همچنين لغات مشكل متن توضيح، و عبارات مختصر و احياناً دشوار متن با استفاده از كتاب معالم‌الاصول و حواشى ملا صالح مازندرانى و ملا ميرزا شيروانى بر معالم‌الاصول و... كمى شرح و بسط داده شده است. منابع و مآخذ آيات و احاديث موجود در متن كتاب و همين طور منابعى كه مؤلّف در متن كتاب بدان استشهاد جسته، استخراج و در پانويس ذكر شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع در انتهاى اثر آمده است.

منابع:

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب نقد الأصول الفقهیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور