لمحات إجتماعیة من تاريخ العراق الحديث

لمحات إجتماعیة من تاريخ العراق الحديث
پدیدآوران	وردی، علی (نويسنده)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	13سده
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	6
کد کنگره	/و4ل8 77 DS
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

لمحات اجتماعية من تاريخ العراق الحديث، تألیف علی الوردی (1913-1955م) است که به تحلیل و بررسی جامعه‌شناختی تاریخ معاصر عراق می‌پردازد و رویدادهای تاریخی را با تمرکز بر تحولات اجتماعی و فکری، از دوره عثمانی تا مراحل اولیه تشکیل دولت نوین عراق، مورد واکاوی قرار می‌دهد.

انگیزه نگارش

انگیزه اصلی نویسنده از تألیف این اثر، ارائه یک «تحلیل اجتماعی» از وقایع تاریخی عراق است که فراتر از روایت‌های خشک و صرفاً توصیفی تاریخی باشد که به «سرد تاریخی» (روایت رویدادها) محدود می‌شود و از راهنمایی‌های فکری و اجتماعی رخدادها غافل می‌ماند.

ساختار

کتاب، در شش جلد تدوین شده است که هر جلد به دوره مشخصی از تاریخ معاصر عراق می‌پردازد و ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن را در فصول متعدد تحلیل می‌کند.

سبک نگارش

• رویکرد جامعه‌شناختی: نویسنده به‌طور مداوم رویدادها را از منظر جامعه‌شناسی تحلیل می‌کند و به‌جای تمرکز صرف بر وقایع سیاسی، به ریشه‌های اجتماعی و تأثیرات پدیده‌های جمعی مانند «تنویم اجتماعی» می‌پردازد.
• تحلیل عمیق و انتقادی: متن فراتر از یک روایت ساده است و نویسنده اغلب با نقد و بررسی دیدگاه‌های رایج به دنبال کشف لایه‌های پنهان و معانی عمیق‌تر حوادث تاریخی است.
• استفاده از منابع متنوع: برای پشتیبانی از تحلیل‌ها، الوردی از طیف وسیعی از منابع تاریخی، از جمله خاطرات، اسناد رسمی و آثار دیگر پژوهشگران، استفاده می‌کند.
• تمرکز بر روان‌شناسی اجتماعی: نویسنده به بررسی روان‌شناسی افراد و گروه‌ها در بستر اجتماع و تأثیر آن بر رفتارها و تحولات تاریخی می‌پردازد.
• وضوح و انسجام: علی‌رغم پیچیدگی موضوعات، سبک نگارش واضح و منسجم است و تلاش شده تا مطالب به‌گونه‌ای ارائه شود که برای خواننده قابل فهم و پیگیری باشد.

اهمیت کتاب

• پیش‌گامی در تاریخ‌نگاری اجتماعی عراق: این اثر یکی از اولین و برجسته‌ترین تلاش‌ها برای نگارش تاریخ عراق با رویکرد جامعه‌شناختی است، که به درک عمیق‌تر پویایی‌های اجتماعی و فرهنگی این سرزمین کمک شایانی می‌کند.
• غنای محتوایی و پژوهشی: با توجه به استفاده گسترده از منابع و تحلیل‌های عمیق، این کتاب به‌عنوان یک منبع مهم برای محققان تاریخ و جامعه‌شناسی عراق و منطقه شناخته می‌شود.

گزارش محتوا

جلد اول: این جلد، با مقدمه‌ای مشتمل بر بیان هدف نویسنده، یعنی ارائه تحلیلی جامعه‌شناختی از تاریخ عراق، آغاز می‌شود و بر لزوم فراتر رفتن از روایت صرف وقایع تأکید دارد. این بخش، به پدیده «تنویم اجتماعی» و چگونگی تأثیر آن بر رفتار و افکار جوامع می‌پردازد. سپس، به رابطه تاریخی و نزاع‌های مذهبی میان «دولت صفوی» در ایران و «دولت عثمانی» در عراق می‌پردازد و تأثیر تشیع ایرانی بر جامعه عراق را بررسی می‌کند. همچنین به نقش قبایل بدوی (المد البدوی) و تأثیر اخلاقیات بدوی بر جامعه شهری عراق اشاره می‌کند و ناتوانی دولت عثمانی در کنترل کامل این قبایل را مورد بحث قرار می‌دهد. معرفی اشقیا و عیاران بغداد و تفاوت ویژگی‌های اخلاقی آنها، از دیگر مباحثی است که در مقدمه به آن پرداخته شده است.

در فصل اول این جلد، دورانی طولانی از آغاز تشکیل دولت عثمانیان تا نیمه قرن نوزدهم، یعنی بیشترین زمانی که عثمانیان بر عراق حکومت رانده‌اند، مورد بررسی قرار گرفته است . از دیگر مباحث این جلد، موضوع حکومت سلیمان کبیر و ظهور حرکت وهابیه است. سلطان سلیمان در سال ۱۷۸۰م، حکومت خود را در بغداد آغاز کرد و نزدیک به بیست سال بر این منطقه حکمرانی کرد. او به دلیل کفایت و ویژگی‌های برجسته‌اش، از جمله زیبایی، قدرت بدنی، مهارت‌های نظامی و ورزشی و صداقت در انجام وظایف دینی، به "سلیمان کبیر" شهرت یافت. ظهور و گسترش وهابیت: در سال ۱۷۴۵م، محمد بن سعود با محمد بن عبدالوهاب ائتلاف کرد تا آئین جدیدی را با زور شمشیر منتشر کنند. هدف این ائتلاف مبارزه با شرک و ترویج جهاد بود. از سال ۱۷۹۰م، جنبش‌های وهابی در مرزها شدت گرفتند و مناطق عثمانی و عراق را تهدید کردند.

جلد دوم: این جلد، دوره زمانی بین سال‌های ۱۸۳۱ تا ۱۸۷۲م، را پوشش می‌دهد. آن‌گونه که در مقدمه آمده، برخلاف جلد اول که بر رویدادهای ایران (به‌خاطر پیوند تنگاتنگ آن با رویدادهای عراق) تمرکز داشت، تمرکز جلد دوم بیشتر بر رویدادهای مصر و شام است. یکی از مفاهیم کلیدی که در این جلد به‌تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد، «کشمکش میان کهنه و نو» (الصراع بين القديم و الجديد) است که به‌عنوان یک پدیده اجتماعی عمیق در عراق توصیف شده و شامل تعصبات فرقه‌ای و قبیله‌ای نیز می‌شود.

جلد سوم: این جلد، دوره زمانی بین سال‌های ۱۸۷۶م، هم‌زمان با روی کار آمدن سلطان عبدالحمید در عثمانی، تا سال ۱۹۱۴م، آغاز جنگ جهانی اول، را پوشش می‌دهد. مقدمه این جلد بیان می‌کند که در سال‌های پیش از این دوره، ورود اختراعات و مظاهر تمدن جدید مانند کشتی‌های بخار، ایستگاه‌های تلگراف و مراکز پستی به عراق، به از بین بردن موانع اجتماعی و خروج جامعه عراق از انزوای فرهنگی و اجتماعی کمک شایانی کرده است. همچنین، افتتاح کانال سوئز در سال ۱۸۶۹م، تأثیر بسیار عظیمی بر ابعاد اقتصادی و فکری عراق گذاشت. این جلد بر تحولات اجتماعی و فکری عراق در این بازه زمانی تمرکز دارد.

جلد چهارم: این جلد، به بررسی رویدادهای عراق در طول جنگ جهانی اول، از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸م، می‌پردازد. مؤلف بر تأثیر عمیق و پیامدهای آنی این جنگ بر جامعه عراق تأکید دارد و این دوره را آغاز یک انتقال اجتماعی بزرگ توصیف می‌کند که هنوز هم در جامعه عراق ادامه دارد. هدف اصلی این جلد، مطالعه دقیق حوادث جنگ و تأثیرات فوری آن بر جامعه عراق است. نویسنده همچنین دو فصل ابتدایی این کتاب را به بررسی رویدادهای مهمی در ترکیه، شام (سوریه) و حجاز اختصاص داده است. این رویدادها ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم با وقایع عراق در این دوره داشته‌اند و شامل ورود دولت عثمانی به جنگ و جنبه‌های سیاسی آن نیز می‌شود. این رویکرد به خواننده کمک می‌کند تا تصویر کامل‌تری از تأثیرات منطقه‌ای جنگ بر عراق به دست آورد.

جلد پنجم: این جلد، به بحث و بررسی انقلاب عراق در سال ۱۹۲۰م، معروف به «ثورة العشرين»، می‌پردازد. مؤلف اشاره می‌کند که مطالعات و تألیفات بسیاری پیرامون این انقلاب انجام شده است و مشاهده کرده است که اغلب نویسندگان عرب در نوشته‌های خود، رویکردی مبتنی بر تمجید، ستایش و حماسه‌گرایی را در پیش گرفته‌اند. این نویسندگان بر جنبه‌های مثبت انقلاب تأکید کرده و جنبه‌های منفی را نادیده گرفته یا توجیه کرده‌اند. بااین‌حال، رویکرد دکتر الوردی در این جلد، همانند جلدهای پیشین و بعدی کتاب، بر ذکر رویدادها آن‌گونه که رخ داده‌اند، بدون در نظر گرفتن ماهیت یا تأثیرشان و با توجه به طبیعت جامعه در آن زمان است. او با اذعان به اینکه انقلاب ۱۹۲۰ شایسته ستایش است و باید به جنبه‌های نیکویش ارج نهاد، تأکید می‌کند که توقف کوتاهی برای استخراج درس‌های اجتماعی از آن، از منافع ملی است. به باور الوردی، هر پدیده انسانی، از جمله انقلاب، هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی دارد و او بر لزوم مطالعه‌ای علمی و بی‌طرفانه از این انقلاب، با بررسی تمامی ابعاد آن، تأکید می‌ورزد. وی برای توجیه این رویکرد، از تمثیل طبیبی استفاده می‌کند که باید با صداقت به بیمار خود از «بیماری صعب‌العلاج» او بگوید و معتقد است که اگر بیماری واقعی باشد، نادیده گرفتن آن به هلاکت می‌انجامد. او بر اهمیت «توازن بین انگیزه شور و انگیزه بی‌طرفی» در مطالعه تاریخ تأکید دارد.

جلد ششم: این جلد، به‌عنوان بخشی الحاقی ارائه شده که تمرکز اصلی آن بر بررسی نزاع و درگیری میان حسین بن علی (شریف مکه) و عبدالعزیز بن سعود است که در منطقه حجاز و نجد به وقوع پیوسته بود. مؤلف این نزاع را یک نمونه مهم از کشمکش‌های انسانی توصیف می‌کند که بین دو طرف متخاصم رخ می‌دهد و معتقد است که مطالعه آن به درک بهتر واقعیت کمک می‌کند. نویسنده تأکید می‌کند که این مطالعه با رویکردی بی‌طرفانه و علمی انجام شده و هدف آن بررسی رویدادها آن‌گونه که رخ داده‌اند، است، بدون جانب‌داری از یکی از طرفین. او اشاره می‌کند که این نزاع میان حسین بن علی و ابن سعود، حدود بیست سال به طول انجامیده و دربرگیرنده درگیری میان دو شخصیت متضاد بوده است. نویسنده خاطرنشان می‌کند که در آن زمان، مردم عراق در مورد این نزاع به دو گروه تقسیم شده بودند (گروهی طرف‌دار این و گروهی طرف‌دار آن) و او هم در آغاز کار مثل دیگر مردم بود، ولی پس از تجارب زندگی و آگاهی بر اسرار تاریخ، فهمید که وی فقط یک روی حقیقت را می‌‌دیده؛ درحالی‌که می‌بایست آن را از هر دو رو دید.

ترجمه اثر

ترجمه کتاب به قلم هادی انصاری با عنوان «تاریخ عراق: دیدگاه‌های اجتماعی در تاریخ عراق معاصر» در سه جلد در سالهای 1388 و 1389 در شرکت چاپ و نشر بین الملل به طبع رسیده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.