سیر تطور کلام شیعه

سیر تطور کلام شیعه
پدیدآوران	جبرئیلی، محمد صفر (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دفتر دوم: از عصر غیبت تا خواجه نصیر طوسی
ناشر	پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی. سازمان انتشارات
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1389ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-108-030-2
موضوع	کلام شیعه امامیه - قرن 14 - شیعه امامیه - عقاید
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	9س2ج 211/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سیر تطور کلام شیعه، اثر محمد صفر جبرئیلی (معاصر) کتابی است در بررسی سیر تاریخی و تحول علم کلام شیعه امامیه از عصر غیبت صغری تا دوره خواجه نصیرالدین طوسی. کتاب مروری کلی بر دوره‌های تاریخی و رویکردهای کلامی شیعه در این مقطع ارائه می‌دهد.

ساختار

این کتاب (دفتر دوم) شامل یک پیشگفتار و مقدمه و دو بخش اصلی است؛ بخش اول با عنوان "کلیات" شامل سه فصل (کلام اسلامی، کلام شیعی، و ویژگی‌های کلی دوران مورد بحث) و بخش دوم با عنوان "رویکردها و گرایش‌ها" شامل سه فصل (نص‌گرایی، عقل‌گرایی تأویلی و خردگرایی فلسفی) می‌باشد.

==سبک نگارش== شیوه نگارش کتاب، یک رویکرد تاریخی-تحلیلی دارد که سیر تحول کلام شیعه را در دوره‌های مختلف زمانی پیگیری می‌کند. ویژگی اصلی این اثر، دسته‌بندی و تحلیل گرایش‌های فکری شیعه در سه محور کلیدی (نص‌گرایی، عقل‌گرایی تأویلی و خردگرایی فلسفی) است.

گزارش محتوا

بخش اول: کلیات؛ بخش اول کتاب به مباحث عمومی و مقدماتی علم کلام می‌پردازد. فصل اول (کلام اسلامی) به تعریف، نام‌گذاری، موضوع، اهداف، وظایف متکلمین و روش‌های علم کلام اختصاص دارد. این فصل، علم کلام را علمی می‌داند که درباره عقاید اسلامی بحث می‌کند و از آن‌ها دفاع و استدلال می‌نماید. فصل دوم (کلام شیعی) به معرفی مذاهب و فرق شیعه و تبیین نقش تشیع امامی در تفکر دینی می‌پردازد. تشیع امامی، امامت را از طریق نص شرعی می‌داند. در فصل سوم (ویژگی‌های کلی دوران موردبحث)، مراحل تاریخی حیات فکری شیعه، از مرحله تکوین در عصر پیامبر(ص) تا مرحله اصلاح‌گری در نیمه دوم قرن چهاردهم، بررسی شده است. همچنین، مراکز و مدارس کلامی مهم شیعه مانند قم، بغداد، نجف، ری و حله که در این دوران فعال بودند، معرفی شده‌اند.

بخش دوم: رویکردها و گرایش‌ها؛ این بخش اصلی به سه گرایش فکری عمده در کلام شیعه می‌پردازد که در طول دوره غیبت صغری تا خواجه نصیرالدین طوسی مطرح بوده‌اند. فصل اول (نص‌گرایی)، رویکردی فکری را شرح می‌دهد که تأکید اصلی‌اش بر نصوص دینی (قرآن و سنت) است و عقل را به‌عنوان منبع مستقل در کشف معارف دینی نمی‌پذیرد. از شخصیت‌های این مکتب، علی بن عبدالله بن وصیف (271-366ق) و شیخ صدوق (۳۸۱ق) معرفی شده‌اند که فعالیت‌های کلامی‌شان در دفاع از عقاید و اصول اهل‌بیت(ع) متمرکز بوده است. فصل دوم (عقل‌گرایی تأویلی)، رویکردی است که توسط شیخ مفید تأسیس شد و هدف آن ایجاد یک روش کلامی میانه بود که ضمن تکیه بر استدلال عقلی، نصوص نقلی را نیز در نظر می‌گرفت. این رویکرد تلاش می‌کند تا میان عقل و نقل هماهنگی ایجاد کند و مسائل کلامی را بر اساس هر دو منبع موردبحث قرار دهد. شخصیت‌های بارز این جریان شامل ابن قبه رازی، شیخ مفید(336-413ق)، سید مرتضی(355-436ق)، ابوالفتح کراجکی(499ق)، و شیخ طوسی(460ق) هستند.

فصل سوم (خردگرایی فلسفی)، به گرایشی می‌پردازد که در آن متکلمین شیعه از استدلالات فلسفی و قواعد برهانی برای تبیین و دفاع از اصول اعتقادی استفاده می‌کنند. این رویکرد در دوره خواجه نصیرالدین طوسی (595-672ق) به اوج خود رسید و روشی جامع و منظم، با استفاده از اصول و قواعد فلسفی، در علم کلام ایجاد کرد. خردگرایان فلسفی مانند خواجه نصیر، آثار کلامی خود را با بهره‌گیری از منابع قدیم و جدید نگاشتند. این روش، به خصوص در زمان خواجه نصیرالدین طوسی، با تأکید بر تأویل، اوج گرفت.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.