المنتخب من كنايات الأدباء و إشارات البلغاء

المنتخب من كنايات الأدباء و إشارات البلغاء
پدیدآوران	جرجانی، احمد بن محمد (نويسنده) ثعالبی، عبدالملک بن محمد (نویسنده) نعسانی حلبی، محمد (مصحح)
عنوان‌های دیگر	کتاب الکنایة و التعریض
ناشر	مطبعة السعادة
مکان نشر	مصر
سال نشر	1326ق - 1908م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ج۴م۸ 2033 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المنتخب من کنايات الأدباء وإشارات البلغاء اثر قاضی ابوالعباس احمد بن محمد جرجانی ثقفی (متوفی 482ق)، کتابی است که در آن، منتخبی از کنایات و اشارات ادبا و بلغا معروف عرب، گردآمده و همراه با «الکناية والتعريض» ابومنصور عبدالملک بن محمد ثعالبی (350-429ق)، منتشر شده است.

المنتخب من کنايات الأدباء وإشارات البلغاء

کتاب با مقدمه‌ای از محقق در اشاره به اهمیت ادبیات و جایگاه صناعاتی همچون کنایات و اشارات در آن، آغاز و مطالب در بیست و چهار باب، تنظیم شده است.

فصل نخست، به کنایات وارد شده در قرآن و آثار، اختصاص یافته است که از جمله آنها، کنایه‌ای است که در آیه 75 سوره مائده: «مَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ ۖ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ» (مسیح پسر مریم پیغمبری بیش نبود که پیش از او پیغمبرانی آمده‌اند و مادرش هم زنی راستگو و با ایمان بود و هر دو (به حکم بشریت) غذا تناول می‌کردند) وجود دارد. نویسنده، در این آیه، خوردن غذا را استعاره از مدفوع و ادرار دانسته زیرا از آن ناشی می‌شود و در تأیید آن به این امر استدلال نموده که عرب گاهی چیزی را به اسم معلول می‌نامد، مانند آنکه به گیاه، شبنم می‌گویند زیرا از آن تولید می‌شود.

در فصل دوم، استعارات و کنایات مربوط به زنا و آنچه مربوط به آن است، آمده است. در یکی از این کنایات، چنین آمده است: «فلانة لا ترد يد لامس» (فلانی دست هیچ لمس‌کننده‌ای را رد نمی‌کند) که این اصطلاح، کنایه از زنی است که با اختیار زنا می‌دهد. در فصل سوم، کنایاتی ذکر شده است که برای امور مرتبط با جماع و آمیزش و قوت و ضعف در آن استفاده می‌شود.

از دیگر موضوعات کتاب که به ذکر معروف‌ترین کنایات و استعارات عرب درباره آنها پرداخته شده، می‌توان به اموری همچون لواط، سحق، قیادت، مرگ، قتل و... اشاره نمود.

الکناية والتعريض

کتاب ثعالبی نیز حجم کمی داشته؛ اما در موضوع موردبحث خود، دارای اهمیت و ارزش بالایی بوده و شامل اصطلاحات و کنایاتی است که ذکر و تصریح به آنها نکوهیده، انتشار صریح آنها زشت و ذکر آنها شرم‌آور بوده و یا جزو خرافات تلقی می‌شوند؛ اما سعی شده است در قالب کنایات و استعارات، همان معانی با کلمات قابل‌قبول و پسندیده‌ای که مقصود را بیان کرده، زشتی را اصلاح نموده و متناسب اهل فضیلت است، بیان شود. ثعالبی مطالب این کتاب را در هفت باب تنظیم و در اختیار خواننده قرار داده است، به‌گونه‌ای که هر باب، خود متضمن چندین فصل است. در باب نخست، در پنج فصل، کنایات مربوط به زنان و آنچه مناسب شئون و احوالات ایشان است، بیان شده است. در باب دوم، در پنج فصل، امور مربوط اوصاف و احوال نوجوانان و غلمان ذکر گردیده و باب سوم در چهار فصل، کنایات مربوط به طعام و مکان تهیه آن، ذکر شده است. در سایر ابواب نیز به موضوعاتی همچون زشتی‌ها و ناتوانی‌ها، بیماری، موی سپید و مرگ و... پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.