كتاب الخط (زجاجی)

الخط
پدیدآوران	زجاجی، عبد الرحمان بن اسحاق (نويسنده) عتیبی، ترکی بن سهو (محقق)
عنوان‌های دیگر	کتاب الخط
ناشر	دار صادر
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1430ق - 2009م
چاپ	2
شابک	‎9960-34-582-3
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب الخط، از آثار نحوی قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری، ابوالقاسم عبدالرحمان بن اسحاق بغدادی نهاوندی صیمری، مشهور به زَجّاجی (متوفای 320ق)، است که چگونگی نگارش کلمات را در زبان عربی و رسم‌الخطّ قرآنی بیان می‌کند. پژوهشگر معاصر، ترکی بن سهو نزّال عتیبی، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و مقدمه و تعلیقاتی ارزشمند را بر آن افزوده و شخصیت و آثار زجاجی و به‌خصوص ویژگی‌ها و روش اثر حاضر را با دقت شناسانده است.

• نام دیگر کتاب حاضر، «الهجاء» است که زجاجی در کتاب الجمل با این عنوان به کتاب خودش ارجاع داده است و نام «كتاب الخطّ» که بر روی نسخه خطی نوشته شده، تفاوت چندانی با آن ندارد.

هدف و روش

• ترکی بن سهو نزّال عتیبی، تأکید کرده است که علی‌رغم پندار بسیاری از پژوهشگران، اثر حاضر از آثار زجاجی است و جای تردید ندارد.
• محقق چند انتقاد را نیز بر نویسنده وارد شمرده است؛ از جمله اینکه بحث از تاریخ و عدد را که در مقدمه وعده داده، فراموش کرده است.

ساختار و محتوا

• این اثر مختصر، فصل‌بندی خاصی ندارد. برخی از مباحث مهمّ آن عبارت است از: اقسام هجای اصطلاحی، حروف زیاده (الف و واو)، حروف محذوف برای اختصار، حذف الف وصل در 3 مورد، شناسایی افعالی که یاء و واو دارند، مهموز، اسامی مقصور و ممدود و معتلّ، همزه و حکایت در خطّ، نگارش افعال مجزوم یا مبنی بر حذف و اجتماع دو همزه در اول فعل، حکم «ما» درصورتی‌که حروف جرّ بر آن داخل شود در استفهام و غیر آن و چگونگی نگارش «الصلاة»، «الزكاة» و «الحياة» و رسم‌الخطّ قرآن حکیم.

نمونه مباحث

• بیشتر مردم برای تبعیت از رسم‌الخطّ قرآنی، «الصلوة»، «الزكوة» و «الحيوة» را با واو می‌نویسند.... برخی از کاتبان (نویسندگان)، این 3 واژه را با الف می‌نویسند («الصلاة»، «الزكاة» و «الحياة») و اما غیر از این کلمات، پس اجماع بر آن است که با الف نوشته شود، مانند «القَناة» (نیزه) و «الفَتاة» (زن جوان) و کلمات مشابه که واو دارد و واژگان «الصلاة»، «الزكاة» و «الحياة» در صورت اضافه باید با الف نوشته شود، مانند («صلاتك» و «صلاتي»)، و («زكاتك» و «زكاتي») و («حياتك» و «حياتي»).

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.