ديوان أبي‌الأسود الدؤلي

ديوان أبي الأسود الدؤلي
پدیدآوران	ابوالأسود دوئ‍ل‍ی، ظال‍م‌ ب‍ن‌ ع‍م‍رو‏‫ (نويسنده) سکری، حسن‌ بن‌ حسین‌ (سایر) آل یاسین، محمد حسن (مصحح)
ناشر	دار و مکتبة الهلال
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1418ق - 1998م
چاپ	2
موضوع	شعر عربی - قرن 1ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1377 9د 3168 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ديوان أبي‌الأسود الدؤلي، مجموعه‌ اشعار ابوالاسود دئلی (متوفی 69ق)، ادیب و شاعر برجسته عصر صدر اسلام، به روایت ابوسعید حسن سکری (متوفی 290ق) است که با تحقیق گسترده، جامع و قابل توجه محمدحسن آل یاسین (معاصر) به چاپ رسیده است.

ساختار و محتوا

این کتاب، شامل مقدمه‌ای از محقق و پنج بخش اصلی است:

• مقدمه محقق: در این مقدمه، محقق به بررسی زندگی، شخصیت و جایگاه ابوالاسود در ادبیات عربی و علم نحو پرداخته است. وی خاطرنشان کرده است که مطالب مربوط به ابوالاسود دئلی، اعم از زندگی‌نامه و اشعار او، در منابع مختلف ادبی، لغوی، تاریخی و حتی کتب حکایات و قصص، بسیار گسترده و پرحجم است، اما این اطلاعات غالباً به‌صورت پراکنده و نامنظم ارائه شده‌اند؛ ازاین‌رو، انگیزه نگارش این تحقیق، گردآوری، تنظیم و ارائه منظم این مطالب به‌صورتی جامع بوده تا حق مطلب درباره این شخصیت بزرگ و آثار او ادا شود‏.

• بخش اول، به شعر ابوالاسود به روایت و شرح ابوسعید سکّری (متوفی 275ق) اختصاص دارد: این بخش، متن اشعار را همان گونه که سکّری روایت و شرح کرده، ارائه می‌دهد و شامل شرح واژگان، نکات دستوری و روایات مرتبط با هر بیت است. محقق در این بخش به‌تفصیل به بررسی کار سکّری در گردآوری و تنظیم دیوان پرداخته است.‏

• بخش دوم: این بخش، به ردیابی و مستندسازی اشعار ابوالاسود در منابع و مراجع مختلف علوم عربی اختصاص دارد. در این بخش، نشان داده می‌شود که هریک از ابیات دیوان در کدام‌یک از کتب ادبی (همچون: الأغاني، العمدة، البيان والتبيين)، لغوی (همچون: معاجم مختلف)، نحوی (همچون: کتاب سیبویه)، تاریخی و شروح دیگر، ذکر شده و مورد استشهاد قرار گرفته است. این بخش، اهمیت استنادی اشعار را نشان می‌دهد‏.

• بخش سوم: این بخش، اشعار ابوالاسود را بر اساس روایت و شرح ابوالفتح عثمان بن جنّی (متوفی ٣٩٢ق) ارائه می‌دهد. ابن جنّی نیز از راویان و شارحان مهم دیوان ابوالاسود است و روایت و شرح او در این بخش گنجانده شده تا امکان مقایسه با روایت سکّری فراهم شود‏.

• بخش چهارم: این بخش، شامل اشعاری است که به ابوالاسود نسبت داده شده، اما در دو روایت اصلی دیوان (سکّری و ابن جنّی) گنجانده نشده‌اند. این بخش، به دو قسم تقسیم شده است: قسم اول، شامل اشعاری است که انتساب آن‌ها به ابوالاسود ثابت و قطعی است‏ و قسم دوم، شامل اشعار مشکوک النّسبه است که ممکن است به شاعران دیگر نیز نسبت داده شده باشند‏. این تفکیک به محقق کمک می‌کند تا مرز میان اشعار قطعی و مشکوک را روشن کند.

• بخش پنجم: این بخش، سه پیوست را در بر می‌گیرد به شرح زیر:

1. مابقی اشعار ابوالاسود به نقل از اصمعی (متوفی مابین 210-217ق)‏؛
2. اخبار ابوالاسود به روایت ابوعبیده معمر بن مثنی تیمی بصری (متوفی بین 208-213ق)‏؛
3. مابقی کتاب ابوالاسود دئلی تألیف مدائنی (متوفی 215/224ق)‏.

سبک نگارش

سبک نگارش در این تحقیق بر پایه تحقیق انتقادی متن و ارائه شرح و تعلیقات بر اشعار بنا شده است. از ویژگی‌های اصلی این شیوه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحریر اصل متن اشعار و تلاش برای ارائه صورت حقیقی و صحیح آن‌ها؛
• ارائه شرح و تعلیق تفصیلی بر ابیات، با تأکید بر بسط در شرح و تفصیل در تعلیق؛
• تخریج گسترده اشعار در منابع و مراجع متعدد ادبی، لغوی، تاریخی و نحوی عربی؛
• استناد و ارجاع به روایات و شروح دیگران از دیوان، به‌ویژه روایات و شروح سکّری و ابن جنّی؛
• بررسی اصالت اشعار و تناسب آن‌ها برای استشهاد در مباحث لغوی، نحوی و قرائات.

ویژگی‌ها

این اثر در چند جنبه قابل توجه است:

• ارائه یک گردآوری جامع و منظم از مطالب پراکنده مربوط به ابوالاسود دئلی و اشعار او؛
• تلاش برای تنقیح و تصحیح انتقادی متن دیوان بر اساس نسخ خطی و روایات معتبر؛
• معرفی جایگاه ابوالاسود نه‌تنها به‌عنوان شاعر، بلکه به‌عنوان شخصیتی کلیدی در وضع علم نحو.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.