المرقاة

المرقاة
پدیدآوران	ادیب نطنزی، حسین بن ابراهیم (نويسنده) سجادی، جعفر (مصحح)
ناشر	بنياد فرهنگ ايران
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1346ش
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف4ف2 6636 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المرقاة، تألیف]]ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد[[ (درگذشته ۴۹۷ق/اکتبر۱۱۰۳م)، معروف به ادیب نطنزی ادیب و محدث، فرهنگ لغت عربی به فارسی است.

انتساب کتاب به نویسنده

گفته شده است که انتساب این کتاب به نطنزی قطعی نیست و چلبی در «كشف ‌الظنون» در حرف صاد و میم، این کتاب را بدون معرفی نگارنده‌اش یاد کرده است. نخستین کس از فهرست‌نویسان که کتاب را به نطنزی نسبت کرده است، بلوشه، در فهرست کتابخانه ملی پاریس به استناد برخی از نوشته‌ها در گوشه و کنار نسخه‌ها و...، است.

روش و محتوا

مصحح (سید جعفر سجادی)، در مقدمه خویش خاطرنشان کرده است:

• المرقاة، یعنی کتاب حاضر، موضوعا لغت عربی به فارسی است.
• کتاب در ضمن دوازده باب تنظیم شده است.
• نویسنده در مقدمه کتاب ضمن براعت استهلال اشاره کرده‌ که این کتاب را برای مبتدیان و استفاده دانشجویان ادب نوشته است.
• دوازده باب کتاب، هریک مخصوص نام‌های اشیای مخصوص است؛ بدین ترتیب اشیا را طبقه‌بندی کرده است به نباتات و اشجار، حیوانات، زمین و ما يتعلق بها، آسمان و ما يتعلق بها، حیوانات و... و هر بابی را مخصوص طبقه‌ای از اشیا نموده است و هر بابی شامل چند فصل است.
• در این کتاب سعی شده است مترادفات، کمتر ایراد شود؛ برخلاف]]السامي[[که برای هریک از نام‌ها و اوصاف، چند کلمه مترادف ایراد کرده است.
• واژه‌های فارسی اصل و سره بسیار در این مجموعه دیده می‌شود که اکنون جزو لغات نامأنوس و غیر مستعمل محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که بسیاری از این واژه‌ها در کتاب‌هایی مانند]]برهانوكنز اللغهومنتهی الاربونظاموآنندراجوتحفه حکیم مومن[[و غیره دیده نمی‌شود.
• ضبط و اعراب واژه‌های فارسی که در این کتاب به‌کار رفته است، اغلب برخلاف محاورات عامه و حتی مخالف با ضبط برهان و کتب مربوطه است. این ضبط و ربط و اعراب‌گذاری عینا نقل شده است و بدین جهت اگر دیده می‌شود که ضبط متن با حاشیه مطابقت ندارد، معذورم خواهند داشت.
• این کتاب، شامل 4036 لغت است که تماما با مراجعه به مآخذ معتبر ادبی و کتب لغت اعراب‌گذاری شده است.
• لغات و واژه‌هایی که از نظر مؤلف یا در آن زمان معروف بوده است و بدین جهت مؤلف تنها به ذکر کلمه معروف اکتفا کرده است، درصورتی‌که نامعروف است، در ذیل همان لغت و حاشیه کتاب توضیح لازم داده شده است.
• بسیاری از واژه‌های فارسی که هم از لحاظ اصل معنی و هم از لحاظ ضبط، نامفهوم و نامعلوم بوده است، با مراجعه به مآخذ در حاشیه کتاب توضیح داده شده است.
• بسیاری از نام‌های خاص پرندگان و حیوانات مختلف، به‌ویژه نام غذاها و آش‌ها که فارسی‌الاصل بوده‌اند، در حاشیه توضیح داده شده است.
• قابل ذکر است که بسیار و بلکه اغلب نام‌های دواها و غذاها و باها یعنی آش‌ها، ریشه‌های غیر عربی داشته‌اند و از زبان‌های دیگر و مخصوصا زبان فارسی وارد عربی شده است و صورت و سبک عربیت به‌خود گرفته است که به استناد کتب لغت توضیح داده شده است. شاید بیش از 15 تا 20 لغت همچنان مجهول مانده باشد که آن‌هم سعی شده صورت کلمه حفظ شود.
• جهت سهولت کار و استفاده زیادتر مراجعین، دو فهرست: یکی برای واژه‌های فارسی و دیگر فهرست لغات عربی، به‌ترتیب حروف معجم، تهیه شده است.

مقدمه مصحح، شامل شرح حال مؤلف، درباره کتاب، فهرست لغاتی که غلط نقل شده است و لغاتی که از متن چاپی افتاده است و واژه‌هایی که در خواندن آنها لغزشی افتاده است، می‌باشد.

منابع مقاله

مقدمه مصحح.