موارد الظمآن إلى زوائد ابن حبان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''موارد الظمآن إلی زوائد ابن حبان'''، اثر نورالدین علی بن ابوبکر هیثمی (735-807ق)، کتابی است که در آن، روایات صحیحی که در صحیح مسلم و بخاری نیامده، از کتاب ابوحاتم محمد بن حبان بستی سجستانی (متوفی 354ق) تحت عنوان «المسند الصحيح علی التقاسيم و الأنواع من غير وجود قطع في سندها و لا ثبوت جرح في ناقليها»، معروف به «صحیح ابن حبان»، استخراج شده است.

متأسفانه صحیح ابن حبان امروزه همان گونه که توسط نویسنده آن نوشته شده بود، به‌طور کامل موجود نیست، بلکه آنچه در دست می‌باشد، کتاب «الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان» علاء‌الدین علی بن بلبان فارسی (متوفی 739ق) است که بر اساس ابواب فقهی، مرتب شده است. خوشبختانه فارسی در این کتاب، امانت علمی را به‌خوبی رعایت کرده و اشاره به مطالب مفقود را از قلم نینداخته و حتی نمادهای تقسیمات و انواعی که نشان‌دهنده مکان وجود آن مطالب در اصل کتاب می‌باشد را نیز ذکر کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص37</ref>.

صحیح ابن حبان، تقریبا شامل 7448 حدیث می‌باشد که ابن حبان با شیخین (امام بخاری و امام مسلم) یا یکی از آن دو، در تخریج 4801 حدیث، مشترک بوده و باقی احادیث آن تقریبا در صحیحین موجود نیست که ابن حبان، در تخریج بیشتر آنها با سایر اصحاب سنن مشارکت داشته و در موارد اندکی نیز تخریج آنها توسط ابن حبان، منحصربه‌فرد بوده است. هیثمی در این کتاب، احادیث و روایاتی را که در صحیح بخاری و مسلم یا در یکی از آنها نیامده، از صحیح ابن حبان، استخرج نموده و آنها را به‌منظور تسهیل در دسترسی و رجوع به آنها، بر اساس ترتیب ابواب فقهی، مرتب نموده است.

نکته قابل توجه آنکه هیثمی، در آغاز قصد داشته که از میان سلسله اسناد هر روایت، تنها صحابی را ذکر کند و بقیه را حذف نماید، اما با اشاره مدلل یکی از بزرگان و دانشمندان علم حدیث، از این قصد منصرف می‌گردد<ref>ر.ک: همان، ص74-75</ref>.

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق آغاز شده است که در آن، ضمن معرفی صحیح ابن حبان و ارائه شرح حال نویسنده آن، به معرفی هیثمی و کتاب او پرداخته شده و مطالب در قالب نه جلد، در ابواب مختلف فقهی، عرضه شده است. جلد آخر، به فهارس فنی مجموعه اختصاص یافته است.