یادنامه علامه شریف رضی

‏یاد نامه علامه شریف رضی
پدیدآوران	سید علوی، ابراهيم (اهتمام)
ناشر	نشر روشنگر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1366 ش
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، یادنامه (ابهام‌زدایی) را ببینید.

يادنامه علامه شريف رضى (مقالات كنگره ششم)، اثر محققان محمدرضا آل صادق، احمد وائلى و احمد فرج‌الله است كه به عنوان يادنامه علامه مى‌باشد كه شامل مقالات علمى و تحقيقى و در بردارنده سخنرانى‌هاى ارزنده‌اى است، پيرامون شخصيت شريف رضى و يا كتاب‌هاى ارزشمند او كه به كنگره هزارمين سال وفات وى ارائه شده است.

ساختار

تعداد مقالات مطرح شده، در اين كتاب 16 مقاله در موضوعات مختلف و 5 شعر درباره كتاب و صاحبش مى‌باشد.

گزارش محتوا

بنیاد نهج‌البلاغه به عنوان يك مؤسسه علمى و فرهنگى، براى نخستين بار كنگره‌اى پيرامون كتاب ارزشمند نهج‌البلاغة در هزارمين سال‌گشت تأليف و گردآورى آن برگزار كرد.

اين كار در نوع خود بى‌نظير است، زيرا متعارف آنست كه كنگره‌ها درباره شخصيت‌ها تشكيل گردد، نه يك كتاب؛ اما از سوى ديگر، نهج‌البلاغة كتابى نيست، همانند ديگر كتاب‌ها از مؤلفين و نويسندگان بشرى، كه آن وليد القرآن و مجموعه فراهم آمده‌اى است، از دل و سينه موّاج شاگرد مكتب وحى و از شخصيتى است، پرورده شده و تعليم يافته در دامن پيامبر بزرگ حضرت محمد و به همين سبب بنياد، تا كنون پنج كنگره درباره آن برگزار كرده و دانشمندان اسلامى از نقاط مختلف جهان با تحقيقات، مقالات و سخنرانى‌هاى ممتع و روشنگر خويش با استفاضه از اين منبع غنى و سرشار از انواع معارف و استفاده از اين بيكرانه اقيانوس، به افاضه پرداخته‌اند؛ ولى هم چنان، ناگفته‌ها از اين كتاب، فراوان و ناسفته درّ، از اين اقيانوس گسترده ساحل، نه چندان كم، باقى مانده است.

بنیاد نهج‌البلاغه كنگره‌اى را به تكريم و بزرگ‌داشت و بررسى آثار و آراء و تحليل مطالب پيرامون شخصيت او اختصاص داده است.

هر چند كه برخى شايد نا آگاهانه، منزلت او را تا حد يك شاعر مديحه‌سراى دربار خلافت عبّاسيان پائين آورده و يا عده‌اى بر اساس افسانه‌ها و خرافه‌ها شخصيت او را زير سؤال برده و آخر الامر او را از داعيان به عروبت و دمندگان روح ناسيوناليسم عربى و عنصرى ضد فرس قلمداد مى‌كنند، ليكن حقيقت آنست كه علامه شريف رضى پيش از آنكه شاعرى اديب و حماسه سرا و نكته سنج باشد كه هست مفسر زبردست قرآن و فقيه آشنا به نظرات اصولى و فقهى است، هر چند كه تعصبات جاهلانه و جنگ‌هاى خانگى احتمالا برخى آثار او را از ميان برده است.

در مقدمه كتاب، پيرامون علامه شريف رضى در يك نگاه، به معرفى خود، شاگردان، اساتيد و تأليفاتش پرداخته مى‌شود.

سپس طى چندين مقاله از شخصيت‌هاى مختلف به معرفى و بزرگى مؤلف و كتاب نهج‌البلاغة پرداخته‌اند.

مقاله اول از آقاى هاشمى رفسنجانى است كه به عنوان افتتاحيه درباره شخصيت شريف رضى سخن گفته است.

مقاله دوم كتاب، از آقاى على دوانى درباره شخصيت والاى سيد رضى است.

مقاله از سيد جمال‌الدين دين پرور مى‌باشد كه به مناصب سيد رضى پرداخته است.

انديشه‌هاى سياسى اجتماعى موجود در آثار علامه شريف رضى، مقاله‌يى است از سيد ابراهيم سيد علوى كه به ذكر انديشه‌هاى شريف رضى مى‌پردازد و مى‌گويد: به هر حال شريف رضی «ره» از دانشمندان مبرز جهان تشيع است كه مى‌توان گفت، او جلوتر از زمانش مى‌زيسته و داراى انديشه‌هاى ناب ادبى، تفسيرى، كلامى و به ويژه انديشه‌هاى سياسى، اجتماعى در سطح بالا بوده است.

سيد جواد مصطفوى مقاله‌اى را درباره روش تفسير سيد رضى مى‌نويسد و بيان مى‌دارد كه «حقايق التأويل» كتابى است كه متأسفانه يك جزء از ده جزئش به دست ما رسيده و چاپ شده است. و اين جزء، جزء پنجم است كه مشتمل است، بر سوره آل عمران كه 200 آيه دارد و اندكى از سوره نساء. سبک و روش سيد رضى در اين كتاب اينست كه: آيات واضح و روشن را تفسير نمى‌كند.

مادر در احساس و تخيل علامه شريف رضى سيد، عنوان مقاله است كه آقاى ابراهيم سيد علوى در كنگره به معرفى آن پرداخته‌اند.

در بزرگداشت مادر و تجليل از مقام منيع و بلند او چكامه‌هاى ادبى و آثار منظوم و منثور فراوانى در دست مى‌باشد كه ليكن در ميان همه آن‌ها قصيده مرحوم علامه شريف سيد رضى (طاب ثراه)؛ همانند عقدالفريد و درّ شاهوارى است كه از نقطه نظر ادبى و از لحاظ در برداشتن مضامين لطيف احساسى و نكات دقيق خيالى و انديشه‌هاى ظريف رؤيائى، راستى كه داراى پايگاهى والا و ارجمند مى‌باشد.

سيد رضى در اين قصيده غرّا كه از شدت سوز اندوه و از حدّت سوگ فقدان مادر، و التهاب اين مصيبت، قريحه وقّادش جرقّه زده است، شاعرانه‌ترين احساسات و زيباترين تشبيهات را بكار برده و اندوه بزرگ از دست رفتن مادر را در شكل‌هاى بسيار زيبا و طى جمله‌هاى فوق‌العاده دلنشين، به تصوير كشيده است.

اين چكامه به مناسبت هزارمين سال رحلت اين دانشمند بزرگ كه با گردآورى خطبه‌ها و نامه‌ها و كلمات كوتاه اميرالمؤمنين عليه‌السلام (نهج‌البلاغة) و ديگر آثار ارزنده علمى‌اش خدمت بزرگى به جهان اسلام و دوستداران اهل‌بيت عصمت انجام داده، به عنوان عرض ادب و با الهام از قصيده زيباى او در حق مادر فراهم آمده است.

حقائق التأويل و مسئله جنگ محمود فاضل عنوان مقاله آقاى (يزدى مطلق) است كه به بررسى كتاب حقائق التاويل از شريف رضى(ره) مى‌پردازد. مؤلف در اين كتاب شريف كه برهانى قاطع است، بر تبحر و تمهر و تفنن علمى و اين بزرگوار كه برخى از اكابر، تصريح به متعذر المثل بودن آن نموده‌اند، در مواضع متعددى نكات دقيقى در اين باب دارد كه، آقاى يزدى مطلق تنها به قسمتهايى از آن، در مقاله خود، اشاره مى‌شود.

فقاهت سيد شريف رضى سيد ابراهيم، عنوان مقاله بعدى است كه جناب آقاى سيد علوى در كنگره آن را مطرح كرده‌اند.

هر چند كه صيت شهرت و آوازه معروفيت او در ميدان ادب، شعر و تفسير و حديث است و آثار به دست آمده و به طبع رسيده، او هم كلّا در همين مايه‌هاست و اثر مستقل فقهى، از آن بزرگوار به دست ما نرسيده و تراجم نگاران نيز او را عمدتاً اديبى فرزانه و محدّث و مفسرى زبر دست معرفى كرده‌اند، ليكن اگر در همين آثار بر جاى مانده او نظرى و گذرى كنيم، خواهيم ديد كه اين بزرگ‌مرد علم حديث و تفسير و اين يكّه تاز ميدان ادب، شعر و بلاغت ضمن تبحّرش در علوم قرآنى و حديثى و مهارتش در ادب و شعر، فقيهى بوده، چيره دست و صاحب نظر و آشنا با مذاهب گوناگون فقهى كه همين نظرات فقهى او در ميان آثار چاپ شده‌اش، آمده است.

آقاى سيد علوى در اين مقاله، راجع به اين كه سيد شريف رضى قدس‌سره در شمار فقهاى عصر خود بوده، به شش شاهد استناد جسته و آن‌ها را به تفصيل مورد بررسى قرار داده است.

1. تلمذ سيد شريف رضى، نزد فقهاى عصر اعم از فقهاى اماميه و يا فقهاى ديگر مذاهب اهل سنت.
2. تأليف كتاب «تعليق على خلاف الفقها» در زمينه فقه تطبيقى و مقارن.
3. مناظرات و بحث‌هاى فقهى او با برخى از فقيهان عصر خويش.
4. تصدى پست قضاوت، بلكه قاضى القضاتى كه فقاهت، بلكه تبحّر در فقه را لازم دارد.
5. وجود برخى نظرات فقهى ابراز شده از سوى خود سيد كه در لابلاى آثار چاپ شده ايشان موجود است.
6. تصريح و اعتراف برخى اكابر زمان، بر اين كه شريف رضى يكى از فقهاى دوران خويش بوده است.

مقايسه «مجاز القرآن» ابوعبيده و «تلخيص البيان» سيد رضى، عنوان مقاله دكتر محمد علوى مقدّم مى‌باشد. وى در اين مقاله چنين مى‌گويد كه: كتاب «مجاز القرآن» ابوعبيده معمر بن المثنى، در فرهنگ اسلامى، اهميت ويژه‌اى دارد، زيرا اولا كتاب مزبور، از كتب اواخر قرن دوم هجرى است و ثانيا، «مجاز القرآن» يك تفسير لغوى است و شايد بتوان گفت كه نخستين كتابى است كه در اين زمينه‌ها به ما رسيده است.

و چون نویسنده كتاب (ابوعبيده) از بزرگان لغت و ادب قرن دوم هجرى است، بنا بر اين، كتاب او نيز براى ما مأخذ و مرجعى ارزنده به شمار مى‌آيد.

ابن نديم در «الفهرست» حدود يك صد و پنجاه كتاب، براى ابوعبيده بر مى‌شمارد كه برخى از آن‌ها همچون: مجاز القرآن، غريب القرآن، معانى القرآن، در مسائل قرآنى است، و متأسفانه تنها كتاب «مجاز القرآن» او به ما رسيده و كتاب موجود هم كه دكتر محمود فؤاد سزگين، تصحيح كرده و به چاپ رسانيده، فقط مطالب تا پايان سوره كهف (هجدهمين سوره) را در بر دارد.

شايد بتوان گفت كه كتاب «تلخيص البيان» سيد شريف رضى، نخستين كتابى است كه بالاستقلال درباره مجازات قرآنى به معناى بلاغى آن؛ يعنى مجاز قسيم حقيقت و نه مجاز لغوى، نوشته شده، زيرا ابوعبيده، متوفى به سال 210 هجرى كه «مجاز القرآن» نوشته، منظورش از مجاز تفسير و تأويل كلمات است، خواه بر سبيل حقيقت به كار رفته باشد و يا به طريق مجاز بيانى.

در صورتى كه «تلخيص البيان» سيد شريف رضى، نخستين كتابى است كه براى هدف واحد و منظور خاصى كه بحث مجازات و استعارات كلام خدا باشد، نوشته شده آن هم به ترتيب سور قرآنى.

سيد شريف رضى، با نوشتن اثر بسيار ارزنده خود، نكات بلاغى كلام خدا را، توضيح و پرده از اسرار نهانى و زيبايى‌هاى كلام سبحانى را، نشان داد و معانى استعارى و مجازى آيات و عبارات قرآنى را روشن و خواننده را بهره‌مند ساخت.

كتاب «تلخيص البيان» را نمى‌توان يك تفسير دانست، زيرا سيد شريف رضى؛ همچون ديگر مفسران پيشين، آيات را كلمه به كلمه، تفسير نكرده، بلكه در هر سوره، تنها آيه‌اى، را كه در آن مجاز، استعاره‌اى به كار رفته، مورد بحث قرار داده و چه بسا كه از سوره‌اى بيش از چند آيه مورد بحث قرار نداده و حتى گاه، اصولا از سوره‌اى كه در آن مجاز و استعاره‌اى نبود، بحثى نكرده و به صراحت، نوشته است كه در اين سوره، چيزى كه مورد نظر ما هست، وجود ندارد.

بررسى و تحقيقى پيرامون منابع ترجمه و شرح حال شريف رضى سيد، اثر ابراهيم سيد علوى، در اين كنگره است.

وضع شيعه در عصر شريف رضى، از على اصغر فقيهى، دفاع از علامه شريف رضى، از جعفر مرتضى عاملى كه درباره دروغى كه به وى ماندد زيدى بودن شريف رضى، نسبت داده شده است، و نقش نهج‌البلاغة در فقه اسلامى، از ناصر مكارم شيرازى، گوشه‌اى از احكام فقهى نهج‌البلاغة، دستنويس‌هاى بدست آمده نهج‌البلاغة تا پايان سده دهم هجرت، از سيد عبدالعزيز طباطبائى، عنوان مقاله‌هاى بعدى اين كتاب مى‌باشند.

در پايان اين مجموعه 5 شعر با عناوين زير نقل شده است. الشريف الرضى بعد الف عام از محمدرضا آل صادق، ذكرى الشريف الرضى از احمد الوائلى، يا حاضن النهج از احمد فرج‌اللَّه، صوت الشريف، صلاح الصاوى و الشريف الرضى فى ذكراه الألفيّة از جعفر الهلالى.

وضعيت كتاب

فهرستى از مقالات در ابتداى كتاب ذكر شده است. كتاب حاضر به اهتمام آقاى سيد ابراهيم علوى صورت گرفته است.

منابع مقاله

متن و مقدمه كتاب

وابسته‌ها

شریف‌ رضی، محمد بن حسین