مثنوی‌های بهرام و بهروز

مثنوی‌های بهرام و بهروز
پدیدآوران	دری، زهرا (نویسنده)
ناشر	زوار
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎5ـ591ـ401ـ964ـ978
کد کنگره	‏

مثنوی‌های بهرام و بهروز از بنایی هروی و وقار شیرازی تألیف زهرا درّی، نویسنده در این کتاب ضمن اشاره به شرح احوال بنایی هروی و وقار شیرازی، مثنوی «بهرام و بهروز» این دو شاعر را تصحیح کرده و همچنین دشواری‌های این مثنوی‌ها را شرح داده است.

گزارش کتاب

مثنوی «بهرام و بهروز» از مثنوی‌های فارسی‌ای است که به سنایی غزنوی هم نسبت داده شده است؛ اما این مثنوی به‌یقین از سنایی نیست و علت اینکه بدو نسبت داده شده، شاید این باشد که شاعر در اواسط آن مثنوی دو بیت از اشعار سنایی را به تضمین آورده و نام سنایی را یاد کرده و خوانندگان تصور کرده‌اند تمام مثنوی از آنِ سنایی است.

متن مثنوی «بهرام و بهروز» در گزیدۀ «باغ ارم» با متن غزنین که به سال 1332 انتشار یافته، جز در جزئیات واژگان و کم و زیادی ابیات، تفاوتی چندانی با هم نداشته‌اند که در این کتاب بنا به ضرورت، ضمن تصحیح و شرح ابیات، تفاوت ابیات نیز بیان شده است. قراین سبک‌شناسانه و نیز مستندات تاریخی بیانگر آن است که این اثر قطعاً نمی‌تواند متعلق به سنایی باشد و از آنجایی که هم حجم دو اثر وقار شیرازی و بنایی هروی محدود است و هم دو اثر به نام «بهرام و بهروز» مزین شده است، و هر دو مثنوی از بن‌مایه‌های محتوایی و روایی نزدیک به هم برخوردار هستند و قراین نیز بر آن دال است که حتماً وقار شیرازی از پیش این مثنوی را دیده است یا چون بسیاری از منظومه‌های عامیانه روایت را شنیده است و سپس به بازآفرینی این روایت داستانی پرداخته است؛ بنابراین هر دو روایت در این کتاب یک‌جا آورده شده تا هم قابلیت مقایسه و تحلیل دو اثر فراهم آید و هم به مباحثه‌های پیشین دربارۀ سرایندگان «مثنوی بهرام و بهروز» خاتمه داده شود.

بنایی هروی از جمله شاعران و موسیقی‌دانان و مؤلفان اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم است که در هرات به دنیا آمد. وی دو دیوان ترتیب داده است؛ در دیوان اول با تخلص «بنایی» شعر سرود و در دیوان دوم که شیوۀ غزل‌های سعدی و حافظ را مدنظر داشته است، نام شاعری «حالی» را برگزیده است. مجموع دو دیوان بنایی و مثنوی دیگری که به نام «شیبک‌خان» و ذکر فتوحات او سروده، غیر از مثنوی «بهرام و بهروز» به حدود نه هزار بیت می‌رسد. او مثنوی «باغ ارم» یا «بهرام و بهروز» که مثنوی‌ای تعلیمی است را به نام سلطان یعقوب آق‌قویونلو، در روزگاری که در آذربایجان به سر می‌برده، سروده است. این اثر در مجموعه‌ای به نام «باغ ارم و افضل التذکار ذکر الشعرا والاشعار و تذکره نوایی» در سال 1336 در تاشکند چاپ شده است. گزیده‌ای از «باغ ارم» نیز در سال 1351 به چاپ رسیده که یکی از نسخه‌های مورد استفاده در این کتاب بوده است.

وقار شیرازی از شاعران و خوشنویسان و موسیقی‌دانان توانمند عهد قاجار است. از آثار او می‌توان دیوان اشعار، انجمن دانش، شرح و ترجمۀ نامۀ علی (ع) به مالک اشتر، روزمه خسروان پارسی، مرغزار، شرح شش رباعی محتشم، عشره کامله، مثنوی بهرام و بهروز و ... را نام برد. مثنوی «بهرام و بهروز» بر اساس نظر دکتر ماهیار نوابی نسخه‌ای منحصربه‌فرد آن متعلق به عشرت وصال است که در هندوستان سروده شده و به نام سیدحسن عطا، کسی که در هند پذیرای وی بود و مقدمش را گرامی داشته، سروده شده است.

مصحح در این کتاب ضمن اشاره به شرح احوال بنایی هروی و وقار شیرازی، مثنوی «بهرام و بهروز» این دو شاعر را تصحیح کرده و همچنین دشواری‌های این مثنوی‌ها را شرح داده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات