نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی

نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی
پدیدآوران	اعسم، عبدالامیر (نویسنده) باهر، محمد (مترجم)
ناشر	شایا
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎9ـ6ـ96170ـ622ـ978
موضوع	نقد و تفسیر نصیرالدین‌ طوسی‌، محمد بن‌ محمد، ۵۹۷-۶۷۲ ق‌.,قرن‌ ۷ق‌ فیلسوفا‌ن‌ اسلامی‌
کد کنگره	BBR ۸۵۴/الف۶ف۹۰۲۲ ۱۴۰۰‏

نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی تألیف عبدالأمیر اعسم، با ترجمه محمد باهر؛ این کتاب پژوهشی جدی دربارۀ نصیرالدین طوسی است و کوشش شده در مباحث آن آگاهی‌های ناب و دست‌اول و نکاتی ارائه شود که از چشم دیگر پژوهشگران دور مانده است. در این کتاب در موارد متعدد به بایسته‌های پژوهشی و تحقیقی اشاره شده و از اهمیت آنها سخن به میان آمده است.

ساختار

کتاب در هشت فصل به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

نصیرالدین ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی (597 ـ 672 ق) از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین دانشمندان و فیلسوفان دوران اسلامی است که آثار و نوشته‌های زیادی را در علوم مختلف از خود بر جای نهاده و با تأسیس مراکز علمی نقشی مهم و بنیادین در حفظ و احیای علم در تمدن اسلامی داشته است. این کتاب ترجمۀ کتاب «الفیلسوف نصیرالدین الطوسی، مؤسس المنهج الفلسفی فی علم الکلام الاسلامی» است که نخستین بار در سال 1975 م و سپس در سال 1980 با تجدیددنظر و اضافاتی در بیروت منتشر شده است. نویسندۀ این کتاب عبدالامیر الاعسم از نویسندگان عراقی و فارغ‌التحصیل رشتۀ فلسفه از دانشگاه کمبریج انگلستان است.

این کتاب پژوهشی جدی دربارۀ نصیرالدین طوسی است و کوشش شده در مباحث آن آگاهی‌های ناب و دست‌اول و نکاتی ارائه شود که از چشم دیگر پژوهشگران دور مانده است. در این کتاب در موارد متعدد به بایسته‌های پژوهشی و تحقیقی اشاره شده و از اهمیت آنها سخن به میان آمده است. نیز کوشش شده کاستی‌های پژوهش‌های جدید دربارۀ آنها به طور کلی و دربارۀ شخصیت طوسی به طور خاص نشان داده شود. این کتاب در هشت فصل سامان یافته است.

نگارش زندگی‌نامه‌ای مفصل دربارۀ شخصیت مهمی چون خواجه نصیرالدین طوسی در عرصه‌های دین و علم و سیاست و فلسفه، مشکلات و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. از جمله اینکه باید از منابع عربی و فارسی دربارۀ او آگاهی کامل داشت؛ چراکه وی شخصیتی است که عربا نآن را از جمله میراث اسلامی خود می‌دانند و ایرانیان نیز بر آنند وی را در فهرست میراث ایرانی خویش جای دهند. در فصل اول کتاب کتاب‌شناسی پژوهش دربارۀ طوسی و آثار او در دو بخش منابع عربی و فارسی گردآوری شده است.

دورۀ تحصیل و دانش‌اندوزی نصیرالدین در نیشابور با ورود مغولان به این شهر پایان می‌یابد و نصیرالدین در شرایطی به طوی می‌گریزد. او در آن هنگام جوانی 22 ساله و در شمار چهارصد تن افراد خوش‌اقبالی بود که توانست از کشتار مغولان در نیشابور جان سالم به در برد. فصل دوم کتاب اختصاص به تولد، تحصیل و نگارش آثار اسماعیلی خواجه نصیرالدین طوسی دارد.

ابن کثیر دربارۀ آغاز ارتباط نصیرالدین با مغولان تصریح می‌کند وی پس از فروپاشی دژ الموت به خدمت هولاکو درآمد. از این ارتباط چندی نگذشته بود که نصیرالدین در سایۀ پناه بردن به درنده از شر خود درنده، چنان احساس آرامش و امنیتی کرد که نقاب بیست‌وهشت‌سالۀ تقیه در دژهای اسماعیلیان را از چهرۀ خود برگرفت و رسما خود را شیعۀ دوازده‌امامی معرفی کرد. در فصل سوم از رابطۀ او با مغولان و همچنین رویگردانی آسان او از عقیدۀ اسماعیلی و پذیرش همراهی با هولاکو هنگام فتح بغداد سخن گفته شده است. همچنین به درگذشت نصیرالدین در این فصل اشاره رفته است.

بی‌شک شخصیت هر انسانی در سایل تمامی اوضاع و شرایطی شکل می‌گیرد که در آن قرار دارد. شخصیت نصیرالدین طوسی نیز در آغاز دورۀ ویرانگری تمدنی مغولان در شرق شکوفا شد. از همین‌رو افزون بر پروژۀ بازسازی کامل جنبه‌های علمی، در شخصیت او همۀ پدیده‌های فرهنگی، سیاسی و اخلاقی روزگارش نیز جلوه‌گر بود. در فصل چهارم کتاب نمودار شخصیتی نصیرالدین در چارچوب ارتباط آن با نمودار عقلی وی بررسی شده است.

پژوهش دربارۀ آثار طوسی موضوعی جالب و با این وجود دشوار است؛ زیرا او در تمامی موضوعات علمی روزگار خود آثاری از خود بر جای نهاده است. در فصل پنجم کوشیده شده به بررسی ارزش علمی و فلسفی آثار او پرداخته شود. نصیرالدین در علوم محض همچون هندسه، جبر، مثلثات و فیزیک آثار و تألیفاتی دارد و آثار ریاضی او از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. او همچنین در دانش‌های اخترشناسی همچون هیئت، نجوم، اختیارات، اسطرلاب کتاب‌هایی نوشته و در میان آثار او در زمینۀ فلسفه و موضوعات مهم آن مانند متافیزیک، طبیعت، اخلاق و منطق و همچنین سیاست و علم کلام ارزش و اعتبار ویژه‌ای دارد. وی افزون بر اینها در تاریخ، جغرافیا و پزشکی نیز توانمند و به شعر و فن شعر نیز پرداخته و دربارۀ تصوف و فلسفه نیز دیدگاه‌هایی ارائه کرده است.

آثار خواجه نصیرالدین از نظر تاریخی به سه دوره تقسیم می‌شود: آثار پیش از پیوستن به اسماعیلیان، آثار نوشته‌شده در دژهای اسماعیلیان، آثاری که از زمان پیوستن به مغولان تا پایان عمر به نگارش درآمده است. در فصل ششم کتاب برخی از جزئیات جایگاه علمی نصیرالدین بررسی شده و رویکردهای علمی او تبیین شده است.

در فصل هفتم رویکردهای کلی فلسفی او در آثاری که در زمینۀ اخلاق و تعلیم و تربیت و تصوف به نگارش درآورده، برشمرده شده و در فصل پایانی جایگاه فلسفی ـ کلامی طوسی در فلسفۀ سینوی آشکار گردیده است و افزون بر این از نقش او برای نخستین بار در اسلام در بنیان‌گذاری و تأسیس فلسفۀ محض در علم کلام اسلامی سخن گفته شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات