مقدمه‌ای در تربیت از دیدگاه اسلام

مقدمه‌ای در تربیت از دیدگاه اسلام
پدیدآوران	آموزگار، محمدحسن (نویسنده)
ناشر	انجمن اولیاء و مربیان جمهورى اسلامى ایران
مکان نشر	تهران
سال نشر	1372
چاپ	سوم
موضوع	تعلیم و تربیت
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

برای دیگر کاربردها، تربیت اسلامی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مقدمه‌ای در تربیت از دیدگاه اسلام، اثر محمدحسن آموزگار، اثری است که در آن کوشش شده تعلیم و تربیت اسلامى از قرآن جسته شود. گفتارهای کتاب تربیتى است؛ اما رویکرد اخلاقى دارد و باید و نباید و داوری‌های ارزشى در آن بسیار افتاده است.

نگارنده با این پیش‌فرض که تعلیم و تربیت اسلامى برترین نظام تربیتى است و پیروز و جهانگیر خواهد شد، دست به قلم برده است. کتاب از مقدمه و پنج فصل برآمده و گزیده‌اش چنین است:

فصل اول. ویژگی‌های تربیت اسلامى: در این فصل پس از بررسى و شرح مفهوم ویژگی‌های تربیت اسلامى، ویژگی‌های زیر شرح و شماره مى‌شود: هرمسلمان مسئول تزکیه نفس و اصلاح رفتار خویش است؛ هرمسلمان مسئول هدایت و حفاظت دیگران است، شرایط‍‌ امر به معروف و نهى از منکر، مراحل مسئولیت هرکس در ارشاد دیگران؛ نظام تربیتى اسلام با خدا شروع مى‌شود و به خداوند مى‌انجامد، تربیت اسلامى مؤید ادیان آسمانى و مکمل آنهاست؛ روابط‍‌ مؤمنان براساس برابرى و برادرى است؛ اسلام نظامى کلى است و بر حسب مظاهر گوناگون هستى و نیازمندی‌های گوناگون جامعه انسانى به نظام‌های کوچکتر تقسیم مى‌شود مانند نظام حقوقى، اخلاقى، سیاسى، تربیتى و اقتصادى؛ تربیت اسلامى در همان حال که به تأمین نیاز‌های دنیایى مى‌خواند، زندگى در آن جهان را برتر و جاودانه مى‌داند، آثار اعتقاد به قیامت در رفتار، معاد را از کى و چگونه آموزش دهیم، روش یادآورى قیامت؛ تربیت اسلامى در پى آن است که مسلمان خداوند را بر جزءجزء رفتار خویش محیط‍‌ و ناظر بداند؛ آموزش اسلامى با شناسایى موازین و پرورش اسلامى با عمل به موازین ملازمت دارد، پرورش و عمل به موازین؛ در تربیت اسلامى به هر نوع سرگرمى نمى‌توان روى کرد و از لغو، لهو و لعب باید پرهیز کرد، مفهوم لغو، معناى لهو، مفهوم لعب، حاصل تربیتى بحث از لغو، لهو و لعب؛ در تربیت اسلامى خدمت براى رضاى خدا و بدون چشم‌داشت و بى‌منت و ایثارگرانه است؛ در تربیت اسلامى عمل صالح اصالت دارد، مفهوم نیت، لزوم هماهنگى رفتار با گفتار، نمونه‌‌‌هایى از عمل صالح؛ جهان محسوس واقعیت دارد، اما مقدمه است، پار‌های از وظایف مردم در مقام خلیفة اللّه، از محسوس به معقول؛ عبادت در حکم ایجاد رابطۀ دائمى میان انسان و خداوند است؛ اجتهاد و تقلید مسیر حرکت مسلمانان شیعه را روشن مى‌کند؛ ولى فقیه بالاترین مقام سیاسى و قضایى است، نقش تربیتى اعتقاد به ولایت فقیه، پشتیبانى از ولى فقیه و علماى دین نصرت اسلام است، عواملى که موجب پدید آمدن انقلاب اسلامى ایران شد، عضویت مفید اجتماعى از طریق اعتصام به حبل اللّه؛ انسان به اعتبار اینکه مخلوق خداست پاک است و به علت اینکه از آزادی‌های داده شده مطابق تمایلات نفسانى استفاده مى‌کند شریر است، دلایل کرامت انسان و ارج او نزد خداوند، شرارت انسان، عوامل بازشناسى نیکى از بدى؛ قرآن منشأ همه خیرات و هادى راه رشاد است.

در فصل دوم، تربیت اجتماعى در اسلام کاویده مى‌شود و از رهگذر آن از مطالب زیر سخن مى‌رود: اولین اجتماع اسلامى؛ تربیت اجتماعى هرکس باید از خانه آغاز شود، دلیل‌های این ادعا؛ تأکید‌های قرآن مجید در مورد برقرارى حسن روابط‍‌ اجتماعى؛ تربیت اجتماعى اسلامى در روبه‌رویى با مخالفان؛ براى همه رفتار‌های اجتماعى میزان معلوم شده است؛ انفاق در روابط‍‌ اجتماعى، مصادیق انفاق منحصر به بخشش مال نیست، مسابقه در انفاق، انفاق نشان رشد اجتماعى است، بررسى انفاق از لحاظ‍‌ رشد معنوى انفاق‌کننده، آموزش فنون و حرفه‌ها از مصادیق انفاق است، نواقص آموزش‌های فنى بازار آزاد و غیرمدرس‌های، پیدا کردن وسعت نظر در آموزش فنون، آیا حذف انفاق در زندگى اجتماعى مقدور است؛ وفاى به عهد در نظام اجتماعى؛ اخلاقیات ناشى از منابع و عوامل غیردینى، مسئولیت اجتماعى منشأ مسئولیتها، احترام به پدر و مادر، روابط‍‌ فامیلى؛ تشکیل خانواده و اهمیت آن در اسلام، ازدواج و مشکل جوانان در این زمان، ارزش‌های تحصیکردۀ طرفدار غرب؛ تربیت براى تشکیل خانواده؛ تربیت خانوادگى و حجاب، وظایف مردم در رعایت حجاب.

فصل سوم. حکومت در اسلام: در این فصل از نکات زیر یاد مى‌شود: موضوع سیاست کدام است؛ رهبرى، پیدایش فکر رهبرى و لزوم آن، حقوق طبیعى منشأ حقوق موضوعه است؛ منشأ الهى حق و حاکمیت؛ انسان به تابعیت اللّه درآمد؛ عهد الست؛ استیلاى علوم و صنایع و دورى از مکتب الهى؛ انبیا اولین خلفا و اولین زمامداران؛ مشى سیاسى و اجتماعى پیامبران؛ تقواى سیاسى پیامبران و اولیا.

فصل چهارم. فردیت: در این فصل موضوعات زیر بررسى مى‌شود: فردیت و تربیت نفس؛ حق حیات؛ حفظ‍‌ حیات معنوى افراد؛ فرد در تربیت خویش مسئول است؛ چند نکته دربارۀ فرد در قبال خویش و خداوند؛ اشاراتى دربارۀ(علیکم انفسکم)؛ اختیار فرد در تصمیم؛ هدایت الهى شامل یکایک افراد است؛ فرد، مسئولیت، موازین؛ شناخت موازین و عمل بر طبق آنها؛ توانایى فرد؛ فرد باتقوا به اندازه یک ملت قدرت دارد؛ کمک به نیکى؛ مقیاس نیکوکاران؛ مخالفت با بدان؛ افکار دموکراتیک و بغض براى خدا؛ هنجار شخصیت؛ مظاهر و عناصرى از تقوا؛ انبیا به تقوا مى‌خواندند؛ ارزش فرد.

فصل پنجم. روش پرورش در دین اسلام: روش پرسشى؛ روش حضرت ابراهیم؛ شرک منشأ آفات تربیت، حجت؛ روشى که خدا با آن رسولان را آگاه ساخته؛ روشى شامل باسواد و بى‌سواد؛ حالات و هیجانات ضعف عمومى است و روش سیر آفاق و انفس مطالب آمده در این فصل است.

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتابشناسی توصیفی و موضوعی تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات بین‌المللی هدی، تهران، چاپ اول، 1378ش