پارتیان

پارتیان
پدیدآوران	الربروک، اووه (نویسنده) آریامنش، شاهین (مترجم)
ناشر	پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
چاپ	نخست
شابک	‎9ـ08ـ5684ـ622ـ978
کد کنگره	‏

پارتیان نوشتۀ اووه الربروک پژوهشگر آلمانی در سال 2021 میلادی منتشر شد که البته نسخۀ گسترش‌یافتۀ کتاب «پارتیان، ابرقدرت فراموش‌شده» است که پیش‌تر به قلم سیلویا وینکلمن و اووه الربروک در سال 2015 در آلمان منتشر شده بود. نویسنده در این کتاب همۀ جوانب شاهنشاهی اشکانی را بررسی کرده و از نوشتن دربارۀ تاریخ سیاسی اشکانیان فراتر رفته است؛ چنان‌که خواننده را با باستان‌شناسی و تاریخ و فرهنگ و دین و هنر و جامعۀ اشکانیان به‌خوبی آشنا می‌کند، این کتاب توسط دکتر شاهین آریامنش به فارسی ترجمه شده است.

ساختار

کتاب از یازده فصل تشکیل شده است.

گزارش کتاب

شاهنشاهی اشکانی از فرمانروایی‌های بشکوه ایران است که نزدیک به پانصد سال بر ایران فرمان راند. این شاهنشاهی پهناور که یک سر آن در شرق به هندوستان می‌سایید و سر دیگر آن در غرب به روم پهلو می‌زد، همواره سپری ارزنده در برابر تاخت‌وتازهای بیگانگان به ایران بود؛ چنان‌که سورنا سردار اشکانی، در برابر زیاده‌خواهی‌های کراسوس سردار رومی ایستاد و تاخت‌وتازهای او را با خدنگ پارتی درهم شکست و ایران را از گزند دشمن در پناه نگه داشت.

«شاهنشاهی پارتی» نوشتۀ اووه الربروک پژوهشگر آلمانی در سال 2021 میلادی منتشر شد که البته نسخۀ گسترش‌یافتۀ کتاب «پارتیان، ابرقدرت فراموش‌شده» است که پیش‌تر به قلم سیلویا وینکلمن و اووه الربروک در سال 2015 در آلمان منتشر شده بود. نویسنده در این کتاب همۀ جوانب شاهنشاهی اشکانی را بررسی کرده و از نوشتن دربارۀ تاریخ سیاسی اشکانیان فراتر رفته است؛ چنان‌که خواننده را با باستان‌شناسی و تاریخ و فرهنگ و دین و هنر و جامعۀ اشکانیان به‌خوبی آشنا می‌کند.

شاهنشاهی پارت تقریبا پانصد سال (حدود 247 پ‌م ـ 224 میلادی) پایید. پارتیان از مخالفان سرسخت روم در شرق بودند که توانستند از برتری امپراتوری روم جلوگیری کنند. در حالی که امپراتوری روم همیشه در حافظۀ تاریخی امروز حضور دارد، خوانندگان اروپایی دربارۀ شاهنشاهی بزرگ پارتی آگاهی اندکی دارند. در فصل نخست کتاب دلیل فراموش شدن این شاهنشاهی بررسی شده است.

فصل دوم کتاب مروری کوتاه بر تاریخ پیشاپارتی ایران دارد؛ یعنی شاهنشاهی ایلام، مادان و پارسیان، هخامنشیان، اسکندر بزرگ، سلوکی، پارتی و ساسانی.

تاریخ شاهنشاهی پارت در فصل سوم بررسی شده است. تاریخ این شاهنشاهی را می‌توان به چهار دوره بخش کرد؛ مرحلۀ نخست (سال 247 ـ 165 پ‌م) دورۀ ارشک یکم تا فرهاد یکم را دربر می‌گیرد؛ با این حال نباید پنداشت که شاهنشاهی در مرحلۀ نخست پدید آمده بود، بلکه در آغاز این کشور به احتمال هنوز دولت خراج‌گزار پادشاهی سلوکی بود. فقط از آغاز دورۀ دوم (حدود 165 تا 70 پ‌م) از مهرداد یکم تا داریوش ماد آتروپاتن، یعنی مرحلۀ گسترش می‌توان از شاهنشاهی پارتی سخن گفت. مرحلۀ سوم دورۀ حدود 120 ساله را دربر می‌گیرد که در آن پارتیان خود را به عنوان قدرتی جهانی تثبیت کردند: از فرهاد سوم تا ونن دوم. دورۀ چهارم از بلاش یکم تا اردوان پنجم، مراحل ثبات متناوب همراه با نبردها یا دوره‌های آشفتگی درونی است که در پایان به فروپاشی شاهنشاهی پارتی و برآمدن شاهنشاهی ساسانی می‌انجامد.

ساختار پادشاهی پارت در فصل چهارم بررسی شده است. در این فصل بر اساس منابع ساختارهایی چون شاه، بلندپایگان، ارتش پارت، ساختار اداری شاهنشاهی، شهبانوان پارتی و ازدواج سیاسی بررسی گردیده است.

پیروزی‌های پارتیان به توسعۀ دولت‌های خراج‌گزار و شهرها یا مناطق خودمختار حاشیۀ منطقۀ مرکزی شاهنشاهی پارتیان انجامید. در طول تاریخ این مناطق کم‌وبیش مستقیم به شاهنشاهی پارتیان وابسته بودند یا تحت تأثیر آن قرار داشتند. بر اساس گزارش پلینی مهین مورخ رومی، شاهنشاهی پارتی هجده پادشاهی داشت. این دولت‌های خراج‌گزار در فصل پنجم بررسی شده است.

خاستگاه پارتیان پیش از اینکه شاهنشاهی پارت گسترش پیدا کند و سرانجام به مرزهای شاهنشاهی روم برسد، در منطقۀ اوراسیا بود. افزون بر تماس‌های جدید با رومیان، ارتباطات شاهنشاهی پارت با مردمان اوراسیا در شمال و شرق اهمیت بسیاری داشت. بنابراین در سرزمین‌های مرزی میان پارت و مردم اوراسیا تبادل فرهنگی حیاتی انجام گرفت. در فصل ششم به بررسی شاهنشاهی پارت و مردمان اوراسیا پرداخته شده است.

روشن نیست که کدام‌یک از شهرها می‌توانست پایتخت پارتیان در آغاز این شاهنشاهی باشد. هکاتم‌پیلوس قطعاً نامزد است، اما آساک در استائنه (بخش شمال شرقی ایران امروز، کنار دریای کاسپین) نیز می‌تواند باشد. نخستین شهرهای پارت در نزدیکی شهر بی‌پارتیه بوده است. نسا نزدیک اشک‌آباد ترکمنستان که پیش‌تر یکی از نخستین پایتخت‌های پارتیان پنداشته می‌شد، امروزه به عنوان نیایشگاه بزرگ شرقی مطرح شده که به دست مهرداد یکم ساخته شده است. فصل هفتم اختصاص به بررسی شهرها و معماری شاهنشاهی پارت دارد.

در ادامۀ این کتاب و در فصل هشتم به دادوستد و بازرگانی در زمان این شاهنشاهی پرداخته شده است. در این دوران، دادوستد گسترده‌ای با همسایگان انجام می‌داد که بخش بزرگی از آن از راه زمینی و بخش کوچک دیگر از راه رودخانه و دریا انجام می‌شد. ترابری کالا از راه زمینی بر اساس راه بازرگانی دورۀ هخامنشی بود، راهی بر اساس شبکۀ بازرگانی دوربرد به نام راه ابریشم که هزاران سال دیرینگی دارد.

فصل نهم کتاب اختصاص به بررسی زندگی اجتماعی پارتیان دارد. در این پادشاهی، خط و زبان‌های گوناگونی به کار گرفته می‌شد. زبان یونانی زبان اداری بود که آن را می‌توان از سکه‌های پارتی دریافت که نوشته‌های یونانی دارند. در این فصل دربارۀ زبان، ادبیات، آموزش، موسیقی، وضعیت بردگان، دانش پزشکی و ... سخن گفته شده است.

سال‌هاست که کارشناسان دربارۀ این پرسش که آیا واقعا هنر ویژۀ پارتی وجود داشته است، بحث کرده‌اند. عاملی مهم در بحث هنر در شاهنشاهی پارتی این مسئله است که یافته‌های باستان‌شناسی بسیار اندکی از مرکز شاهنشاهی پارتی در دست است که این به‌ویژه دربارۀ پایتخت سپسین تیسفون صدق می‌کند. فصل دهم کتاب اختصاص به بررسی هنر پارتی و هنر در پادشاهی اشکانی یافته است.

همچون دیگر زمینه‌های فرهنگی پارت، دربارۀ دین‌ها و آیین‌های دینی پارتیان نیز آگاهی ارزنده‌ای وجود ندارد. با توجه به وضعیت کنونی پژوهش، دانش‌ها از دین پارتیان کاستی بسیاری دارد و منابع موجود برای آن تا اندازه‌ای به ارزیابی‌های گوناگون می‌انجامد. بنابراین به‌سختی می‌توان دربارۀ باورهای مشترک شاهان پارتی یا مردم عادی یا چگونگی اشاعۀ وابستگی‌های دینی سخنی قطعی زد. در فصل پایانی کتاب موضوع دین در شاهنشاهی پارتی بررسی شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات