مکاتبات آقاابراهیم امین‌السلطان با ناصرالدین شاه

مکاتبات آقاابراهیم امین‌السلطان با ناصرالدین شاه
پدیدآوران	بیانی، بهمن (به کوشش) عبدامین، مجید (به کوشش)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲
شابک	‎0ـ39ـ7706ـ622ـ978
کد کنگره	‏

مکاتبات آقاابراهیم امین‌السلطان با ناصرالدین شاه: مجموعۀ عرایض، فرامین، دستورالعمل‌ها و تلگرافات از 1287 تا 1296 ق به کوشش مجید عبدامین، بهمن بیانی؛ این کتاب حاصل بازخوانی یکی از آلبوم‌های موجود در گنجینۀ نسخه‌های خطی کتابخانه و موزۀ ملی ملک است که مجموعۀ اسناد و مکاتباتی در بازۀ زمانی 1287 تا 1296 قمری را دربر می‌گیرد. این آلبوم که به صورت مرقع صحافی شده است، مشتمل بر 903 صفحه است که از این تعداد، 300 صفحۀ آن اختصاص دارد به مجموعه‌ای از فرمان‌ها، دست‌خط‌های اعطای مزایا، مسودات فرمان‌ها، دستورالعمل‌ها، عرایض، گزارش‌ها، روزنامۀ وقایع، صورت مخارج، صورت ملتزمان رکاب و تلگراف‌ها و صورت‌حساب‌های جمع و خرج بنایی و ...

گزارش کتاب

تاریخ‌نویسی یکی از علومی است که از دیرباز مورد توجه بشر بوده است. از آن دوران که مورخان تراوشات ذهنی، تخیلات، افکار و گاه تمایلات و تعلقات خاطر خود را در کتاب‌های قطور جمع آورده و بر آن نام تاریخ می‌نهادند، دیرزمانی نمی‌گذرد؛ اما امروزه اوضاع چنین نیست و هیچ تحلیل تاریخی مورد قبول اهل فن و پژوهشگران عرصۀ تحقیق قرار نمی‌گیرد، مگر آنکه بر اساس اسناد و مدارک متقن و معتبر صورت گرفته باشد.

نامه‌ها و مکاتبات تاریخی از جملۀ منابع و مدارک قابل استناد است که در نمایش وضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر دوره، کمک شایانی به مورخان و پژوهندگان عرصۀ تاریخ می‌کند. از مطالعۀ اسناد مربوط به مکاتبات و نامه‌نگاری‌های افراد به شاه و مقامات عالیۀ شکور در دوره‌های مختلف تاریخی، هم به وضع اجتماعی هم به امور اداری و حکومتی دولت و سلطنت می‌توان واقف شد. از خلال سطور این نامه‌ها همچنین اوضاع سیاسی، اجتماعی، اداری و نیز سبک و سیاق مکاتبات افراد با شاه و مقامات مملکتی به خوبی مشخص می‌شود. همچنین از خلال این اسناد و نامه‌ها، طرز نامه‌نگاری و ترتیب ثبت و ضبط نامه‌ها و احکام و دستورات، اصطلاحات اداری و دیوانی، سیاسی، اجتماعی و مالی، و سیر تحول و تطور آنها در بازۀ زمانی مورد بررسی روشن و آشکار می‌گردد.

این کتاب حاصل بازخوانی یکی از آلبوم‌های موجود در گنجینۀ نسخه‌های خطی کتابخانه و موزۀ ملی ملک است که مجموعۀ اسناد و مکاتباتی در بازۀ زمانی 1287 تا 1296 قمری را دربر می‌گیرد. این آلبوم که به صورت مرقع صحافی شده است، مشتمل بر 903 صفحه است که از این تعداد، 300 صفحۀ آن اختصاص دارد به مجموعه‌ای از فرمان‌ها، دست‌خط‌های اعطای مزایا، مسودات فرمان‌ها، دستورالعمل‌ها، عرایض، گزارش‌ها، روزنامۀ وقایع، صورت مخارج، صورت ملتزمان رکاب و تلگراف‌ها و صورت‌حساب‌های جمع و خرج بنایی و ... که توسط طیف گسترده‌ای از اعضای خانوادۀ سلطنتی از جمله همسران، اقوام، وزرا و صاحب‌منصبان لشکری و کشوری به دلایل مختلف از جمله تقاضای مساعدت مالی، تقاضای خلعت و ... با محوریت آقاابراهیم امین‌السلطان به ناصرالدین شاه نوشته شده است و شاه در حاشیه یا ظهر این اسناد، دستورهای لازم برای رسیدگی به آن موارد را صادر کرده است.

وضع طبقات اجتماع و اصناف، نکات جغرافیایی، تطور و تکامل خط و فن نویسندگی و انشای نامه‌ها از مواردی است که با بررسی و تدقیق در این اسناد معلوم و مشخص می‌شود؛ به طوری که این اطلاعات می‌تواند برای پژوهشگرانی که در این عرصه‌ها گام برمی‌دارند، بسیار مفید باشد و یکی از مطمئن‌ترین منابع برای تحقیقات تاریخی مورد استفاده قرار گیرد.

مخاطب فرمان‌ها و دستورالعمل‌های شاه غالباً امین‌السلطان است و در سایر اسناد نیز ناصرالدین شاه در بیشتر موارد طی دست‌خطی رسیدگی به امور را به او واگذار کرده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات