حکومت در قرآن

حکومت در قرآن
پدیدآوران	بهشتی، احمد (مؤلف)
ناشر	دفتر نشر پیام
مکان نشر	بی‌جا
سال نشر	1360
زبان	فارسی
تعداد جلد	1

حکومت در قرآن، تألیف احمد بهشتی (متولد 1314ش)، با هدف اصلی نقد و بررسی حکومت و حاکمیت از دیدگا قرآن نوشته شده است؛ ولی در ضمن آن، به حکومت پیامبر(ص) و ائمه(ع) در عصر غیبت نیز پرداخته شده است.

کتاب در هفت بخش تدوین یافته است. در بخش اول با عنوان «حکومت الهی و حکومت جاهلی»، حکومت‌های فردی یا حکومت مردم بر مردم و هر نوع دیگر حکومت که منهای «الله» باشد، مردود شمرده شده و جاهلی دانسته شده است؛ زیر این حکومتهابه استبداد و دیکتاتوری منتهی می‌شود و این حکومت، حکومت ظلم است و مطرود.

نویسنده معیارهای حکومت جاهلی را عدم آگاهی، تقلب، تهدید و تطمیع و عدم وجود معیارهای صحیح ذکر می‌کند. به گفته او، حکومت الهی نیز دارای ویژگی‌های زیر است: حاکم این حکومت فردی سالم و نیرومند، و دارای نیروی علمی است، و قانونمندی و مشاوره و نظرخواهی برای انتخاب بهترین حکومت وجود دارد. در ادامه این بخش، برای ویژگی‌های مذکور به آیات قرآن استناد و استدلال شده است.

نویسنده در بخش دوم، با عنوان «پایگاه مردمی حکومت»، ابتدا به شایستگی هر نوع حکومتی برای نوعی از مردمان اشاره کرده و حکومت‌ها را بسته به نوع روحیات و خواسته‌ها و عقاید مردم، متفاوت می‌داند. جامعه مؤمن، حکومت الهی را می‌طلبد.

ایمان، توکل و اعتماد به خدا، اجتناب از گناهان کبیره و زشتی‌ها، گذشت و مغفرت، استجابت پروردگار، برپاداشتن احکام الهی و مشاوره، از ویژگی‌های حکومت الهی است، که جامعه مؤمنان، آن نوع حکومت را می‌طلبد. برای این معیارها نیز از آیات قرآن استناد آورده شده است.

در بخش سوم با عنوان «حکومت ایده‌آل برای جامعه ایده‌آل»، سه ویژگی برخورداری از رشد فردی، خودسازی و رشد جامعه و وظایف اجتماعی از ویژگی‌های حکومت ایده‌‌آل شمرده شده است. نویسنده، این ویژگی‌ها را از آیات 102 تا 110 سوره آل‌عمران استخراج کرده، و این آیات را با کمک روایات و آیات دیگر تفسیر کرده ا ست. به گفته او، در جامعه ایده‌آل، امامان معصوم حکومت می‌کنند، افراد این جامعه بر کار یدیگر نظارت می‌کنند و امر به معروف و نهی از منکر رواج دارد. همه در را تزکیه و ارشاد انسانها تلاش می‌کنند و جبهه‌گیری و گروه‌گرایی و تفرقه وجود ندارد. امت اسلامی، بهترین الگوی جامعه ایده‌آل است.

نویسنده در بخش چهارم، با عنوان «عقل و عقلا»، حکومت‌های منتخب مردم را به معیارهای عقلی نزدیک‌تر دانسته است؛ زیرا اگر مردم به هنگام انتخاب، با توجه به معیارهای یک مکتب حق، افراد مورد نظر خود را انتخاب کنند، آن حکومت عقل و عقلا است و از ثبات و دوام برخوردار است. در این بخش اشاره شده که حکومت علی(ع)، نمونه حکومت عقل و عقلاست و راه رسیدن به آن نوع حکومت، اسیر نفس نبودن است. عدم وجود بندگی شکم، عدم سلطه عواطف خویشاوندی و دوستی در روابط، مهار میل جنسی، نفی جاه‌طلبی‌ها و عشق‌ورزی به سیم و زر و تجمل‌طلبی و خودمحوری، از ویژگی‌های حکومت عقل و عقلاست و اینها الگوی حکومت قرآن است.

«حاکمیت و اطاعت در نظام اجتماعی اسلام»، عنوان بخش پنجم کتاب است. نویسنده در باب حاکمیت مطلق خدا بحث کرده، و پذیرش آن را نشانه رشد اسلامی می‌داند. این حکومت، ویژه اهل یقین است و چون حکومت‌ها از مردم اطاعت می‌طلبند، در نظام الهی اطاعت مخصوص خدا و سپس پیامبر(ص) و ائمه(ع) است. نویسنده بحثی در زمینه اطاعلت از آنها را مطرح کرده و با الهام از آیات قرآن، برای بحث خویش استدلال آورده است. پذیرش حاکمیت قضایی و سیاسی خدا و رسول اکرم(ص) و ائمه(ع)، مصداق اطاعت الهی است؛ زیرا آنها معصوم‌اند. راه نیل به فوز پیروی از راه آنهاست و در پیروی از راه آنان، اطاعت جاهلانه و کورکورانه معنا ندارد.

بخش ششم با عنوان «حکومت در عصر غیبت کبری»، به ضرورت اجرای احکام مالی و جزایی و اجتماعی اسلام در قالب حکومت اسلامی اشاره دارد. در این بخش آمده، علمای شایسته دین و فقهای جامع‌الشرایط، در عصر غیبت از طریث «نصب نوعی»، منصوب برای حکمرانی هستند و باید احکام الهی را اجرا کنند. اگر شرایط برای اعمال حاکمیت امام فراهم باشد، افراد صالح دارای نصب نوعی حاکمیت هستند و همه وظایف پیامبر(ص) را باید انجام دهند. نویسنده با آیات و روایات مستدل، بحث حکومت در عصر غیبت را بررسی نموده است.

نویسنده در بخش هفتم با عنوان «حاکمیت اسلام و توطئه‌های شرق و غرب»، با اشاره به سوابق تاریخی جنبش تنباکو و مشروطیت، معتقد است ابرقدرت‌ها درصدد نفی حکومت فقیه هستند و مسلمانان باید با قدرت ظاهری و استحکام آن و تقویت قدرت معنوی از طریق جهاد اکبر، زمینه حاکمیت اسلام را فراهم سازند.

منابع مقاله

حقیقت، سید صادق، اندیشه سیاسی در اسلام: کتاب‌شناسی توصیفی، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی، 1377ش.