زن و جنسیت در پیش از تاریخ

زن و جنسیت در پیش از تاریخ
پدیدآوران	نظیف، سمانه (نویسنده) وحدتی‌نسب، حامد (نویسنده)
ناشر	ندای تاریخ
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎9ـ65ـ8875ـ600ـ978
کد کنگره	‏

زن و جنسیت در پیش از تاریخ تألیف دکتر سمانه نظیف و دکتر حامد وحدتی‌نسب؛ این کتاب بر آن است تا دیدگاه جامع از تحولات عمدۀ نظری، رویکردهای روش‌شناختی و بحث‌های سیاسی در زمینۀ پیش از تاریخ جنسیت از آغاز آن تا اواخر دهۀ 1970 تا به امروز در دسترس دانشجویان، دانش‌پژوهان و عموم علاقمندان قرار دهد.

ساختار

کتاب در شش فصل به نگارش درآمد.

گزارش محتوا

در چند دهه گذشته پژوهشگران فمینیست گرایش به موضوع مادر‌سالاری را زنده کرده‌اند. انسان‌شناسان شواهد وابسته به جایگاه زنان در جوامع امروزی و آنچه در طی چند قرن گذشته دربارۀ آنها نوشته شده را دوباره کندوکاو کرده‌اند. بیشتر آنها هم‌رأی هستند که هیچ جامعه‌ای را اکنون وجود دارد نمی‌توان به‌راستی مادرسالارانه توصیف کرد. برخی از انسان‌شناسان استدلال می‌کنند که اگرچه اکنون هیچ جامعۀ مادر‌سالاری وجود ندارد؛ ولی شاید در چند قرن گذشته با فشار خارجی چنین جوامعی از بین رفته یا به پدر‌سالاری تغییر کرده باشند. دیگر انسان‌شناسان دیدگاه متفاوتی دارند؛ آنها دامنۀ گسترده‌ای از جوامع سنتی را بررسی کرده و دریافته‌اند که جایگاه زنان به گونه‌ای سامان‌مند در گروه‌های جستجوگر از هر نوع دیگر بالاتر است؛ ولی این جوامع به دور از تصویر پدرسالاری هستند. سازمان اجتماعی آنها بر پایۀ برابری بین افراد و جنس‌هاست؛ بیشتر پژوهشگران بر این نظر هستند که امروزه هیچ جامعه‌ای وجود ندارد که زنان به گونه‌ای سامانمند در جایگاه‌های بنیادین رهبری قرار داشته باشند؛ بنابراین این پرسش پیش کشیده می‌شود که آیا به‌راستی ما‌در‌سالاری وجود داشته است؟

این کتاب بر آن است تا دیدگاه جامع از تحولات عمدۀ نظری، رویکردهای روش‌شناختی و بحث‌های سیاسی در زمینۀ پیش از تاریخ جنسیت از آغاز آن تا اواخر دهۀ 1970 تا به امروز در دسترس دانشجویان، دانش‌پژوهان و عموم علاقمندان قرار دهد. همچنین نویسندگان می‌کوشند تا مروری کلی از دامنۀ وسیعی از موضوعات در باستان‌شناسی جنسیتی ارائه دهند که توسط متخصصان پیش از تاریخ در محوطه‌های کلیدی در جنوب غربی آسیا انجام شده است.

در فصل نخست، تاریخچۀ پژوهش‌ها دربارۀ زنان و جنسیت در باستان‌شناسی از دهۀ 1960 تا امروز در بحثی گسترده که به شواهد قوم‌نگاری و همچنین پژوهش‌های کنونی دربارۀ دگرگشت گفتار و زبان استناد می‌کند، مرور شده است. سپس به تحلیل پژوهش‌های جنسیتی در خاور نزدیک پرداخته می‌شود و مروری جامع از پژوهش‌ها دربارۀ زنان و جنسیت در این منطقۀ جغرافیایی ارائه شده است.

نویسندگان در فصل دوم شواهدی که توسط برخی از پژوهشگران فمینیست برای استدلال دربارۀ وجود جوامع مادرسالار در پیش از تاریخ استفاده شده است، ارزیابی می‌کنند. آنها با تکیه بر آثار نویسندگانی چون باکوفن، مورگان و انگلس، پیشینۀ تاریخی این انگاره را ارائه می‌کنند. سپس این نظریه‌ها را با کمک شواهد باستان‌شناسی از محوطه‌هایی در جنوب غربی آسیا، مانند محوطۀ نوسنگی معروف چاتال‌هویوک در ترکیۀ مدرن بررسی می‌کنند و نتیجه می‌گیرند که شواهد، مدل سازمان‌ اجتماعی مادرسالاری را برای محوطه‌های پیش از تاریخ در منطقه پشتیبانی نمی‌کند.

ازآنجاکه پژوهش‌های زیادی دربارۀ جنسیت در باستان‌شناسی پیش از تاریخ بر اساس شواهد خاکسپاری انجام شده و همچنان ادامه دارد، فصل سوم این کتاب با ارائۀ چند مطالعۀ موردی از شواهد خاکسپاری در مکان‌های کلیدی در جنوب غربی آسیا، به وضعیت زنان در دوران پیش از تاریخ می‌پردازد.

فصل چهارم کتاب شواهد فرهنگ مادی را برای بررسی نقش زنان در بافت‌های گوناگون پیش از تاریخ ترسیم می‌کند. اینها شامل دست‌افزارهای سنگی، هنر صخره‌ای، نقاشی‌های غاری، مجسمه‌ها، منسوجات، سفال‌ها و کهن‌ترین معماری‌هاست که همگی می‌توانند به درک ما از تقسیم کار مبتنی بر جنسیت و به‌ویژه نقش‌های زنان در دوره‌های پارینه‌سنگی و نوسنگی کمک کنند.

نویسندگان در فصل پنجم با بررسی شواهدی دربارۀ زنان حرمسرا، زنان نخبه، پوشش، ازدواج و کار و فعالیت‌های روزمره، مروری کلی بر هویت، نقش و جایگاه زنان در پیش از تاریخ میان‌رودان ارائه می‌دهند. به دنبال آن بحثی دربارۀ جنبه‌های سیاسی، اجتماعی، حقوقی و مذهبی زندگی زنان عیلامی مطرح شده است.

در فصل ششم و پایانی کتاب، خلاصه‌ای از نتایج فصل‌های پیشین ارائه شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات