تاریخ ایران باستان و روم

تاریخ ایران باستان و روم
پدیدآوران	سیموکاتا، تئوفیلاکت (نویسنده) فاضلی بیرجندی، محمود (مترجم)
ناشر	کتاب سده
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۶ش
شابک	‎978-600-97823-9-0
کد کنگره	‏

تاریخ ایران باستان و روم تألیف تئوفیلاکت سیموکاتا؛ مترجم محمود فاضلی بیرجندی؛ کتاب حاضر ترجمه‌ی فارسی تاریخ تئوفیلاکت است. وی بازپسین تن از سلسله‌ی تاریخ نگاران یونانی است که از هرودوتوس آغاز می‌شد و همه‌ی ایشان در طول بیش از هزار سال به کار نگارش روایت‌های جامع از رخدادهای نظامی و دیگر وقایع برجسته‌ی حکومتی در یونان و روم پرداختند. موضوع اصلی تاریخ تئوفیلاکت جنگ‌های رومیان در منطقه‌ی بالکان و نیز جنگ‌های آنان با پارس هااست. بنابراین، این کتاب، منبع ارجمندی در تاریخ امپراتوری روم در برهه‌ی اخیر سده‌ی ششم است.

گزارش کتاب

تئوفیلاکت سیموکاتا بازپسین تن از سلسله‌ی تاریخ نگاران یونانی است که از هرودوتوس آغاز می‌شد و همه‌ی ایشان در طول بیش از یک هزار سال به کار نگارش روایت‌های جامع از رخدادهای نظامی و دیگر وقایع برجسته‌ی حکومتی در یونان و روم پرداختند. تئوفیلاکت از پایان دهه‌ی 620 میلادی دست به کار نگارش تاریخ شد و روایت اوضاع امپراتوری روم را از سال 582 پی گرفت. موضوع اصلی تاریخ تئوفیلاکت جنگ‌های رومیان در منطقه‌ی بالکان و نیز جنگ‌های آنان با پارس هااست. نقطه‌ی عطف گزارش تئوفیلاکت از رخدادهای خاورمیانه شورش بهرام چوبین است. او گزارش مفصلی از قیام در مملکت پارس و استقرار دیگرباره‌ی حکومت قانونی در پارس در سال 591 داده است. به علاوه، در این متن تاریخی زوایایی از درون شاهنشاهی ساسانی نقل شده که در جای دیگر به قلم نیامده است. بنابراین، این کتاب، منبع ارجمندی در تاریخ امپراتوری روم در برهه‌ی اخیر سده‌ی ششم است، اما اسلوب نگارش یونانی تئوفیلاکت چنان است که‌ای بسا چندان کسانی رغبت خواندن کتاب او را به زبان اصلی نکنند. ترجمه‌ی انگلیسی موجود بخشی است از طرح مطالعه‌ی تاریخ تئوفیلاکت. تاریخ، نوشته‌ی گران ارج «تئوفیلاکت سیموکاتا»، کتابی نیست که آگاهان تاریخ باستان ایران و روم آن را نشناسند. برگردان فارسی این کتاب ویژگی هایی دارد که برای خوانندگان قابل تأمل و توجه خواهد بود:

یکی، یادآوری زبان نگارش تئوفیلاکت است که آهنگ و پیچ و تاب‌های مخصوص خودش را دارد. گاه سخن عادی خود را چندان می‌پیچاند که دریافت معنا و مقصود را دشوار می‌کند. باید گفته شود که همین زبان و همین اسلوب نگارش، مترجم فارسی را ناچار کرده که بارها متن فارسی با بازنویسد تا بلکه بیش تر به اسلوب تئوفیلاکت نزدیک شود. اسلوبی که مترجمان انگلیسی کتاب هم در مقدمه‌ی خود از دشواری آن شکوهیده‌اند.

دیگر، برخی کلمات و اصطلاحات مخصوص این کتاب است، که لازم است توضیحی درباره‌ی برگردان آن بدهد. اما نکته‌ی دیگر که باید یادآورده شود این که همین عنوان‌ها در جاهایی برای شاهنشاهان یا مردم ایران هم آورده شده است. بر همین منوال در جاهایی از کتاب، شاهنشاه ایران یا مردم ایران؛ بابلی و بابلی‌ها نیز خوانده شده‌اند.

سه دیگر، مشکل عمومی در برگرداندن متن ها، ضبط نام های کسان و جاهاست که در این کتاب هم مترجم بدان گرفتار بود. نام های کسان و جاها در سرزمین‌های پارسیان، رومیان، یونانیان و دیگر مردم باستان در متن انگلیسی این کتاب با ضبط انگلیسی آورده شده و اما مترجم فارسی نمی توانست پیرو همان ضبط باشد. چون اگر جز این می‌شد هوای اصلی کار از دست می‌رفت یا سبک می‌شد. اما هردو فهرست کسان و جاها که در پایان کتاب آورده شده، همان فهرست‌هایی است که در پایان متن انگلیسی و همراه با توضیحاتی آمده است.

دیگر توضیحی هرچند واضح، درباره‌ی سامان و صورت این کتاب است. تئوفیلاکت، تاریخ خود را به هشت کتاب قسمت کرده و سپس هر کتاب دارای چندین پاره و هر پاره دارای جمله‌هایی است. هم پاره‌های هر کتاب هم جمله‌ها در هر پاره، همگی شماره دارد. در ترجمه‌ی فارسی همین صورت بندی رعایت شده است. هرچه هست کار تئوفیلاکت است. دیگر باید یادآورد شود که در برگردان این کتاب به پانویس‌های متن اصلی بسنده شد و از آوردن پانویس ها و توضیحات، مگر برای بعضی از کلمات و اصطلاحات، صرف نظر شد. زیرا این کار، کاری بود نیازمند خرج بسیار و زیاد، هم از وقت و هم از مال. فقط گه گاه برخی نکته‌ها را، که ناچار بوده، در پانویسی به کتاب افزوده است، اما به طور کلی جلوی خود را از آوردن پانوس و توضیح گرفته است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران