زن در تمدن ایلام باستان

زن در تمدن ایلام باستان
پدیدآوران	رحمتی‌کیا، اسفندیار (نویسنده)
ناشر	آوشت
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎9ـ1ـ90425ـ622ـ978
کد کنگره	‏

زن در تمدن ایلام باستان تألیف اسفندیار رحمتی‌کیا؛ در مذهب ایلامی الهه‌های مادر نفوذ فراوانی داشتند و این مسئله این پرسش را به ذهن متبادر می‌کند که آیا همان میزان نفوذ از سوی هم‌جنسان آنها در قدرت، سیاست و جامعۀ دنیوی برقرار بوده است؟ این کتاب بر آن است تا نقش زنان را از بعد سیاسی و اجتماعی و جایگاه آنان را در این عرصه‌ها تا جایی که منابع و داده‌ها امکان می‌دهد، مورد بررسی قرار دهد.

ساختار

کتاب از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل شده است و در ادامه با نتیجه‌گیری، کتاب‌شناسی و پیوست‌ها به پایان می‌رسد. عناوین فصل‌های کتاب عبارت است از:

فصل اول: نقش سیاسی زنان در تاریخ ایلام کهن (2400 ـ 1600 پ.م)

فصل دوم: نقش سیاسی زنان در تاریخ ایلام میانه (1500 ـ 1100 پ.م)

فصل سوم: نقش سیاسی زنان در دورۀ ایلام نو (1100 ـ 640 پ.م)

فصل چهارم: ازدواج‌های سیاسی ایلام از 2400 تا 640 پیش از میلاد

فصل پنجم: نقش اجتماعی زنان در تاریخ ایلام

گزارش محتوا

از جمله مسائلی که همواره در تاریخ ایلام مورد توجه و بحث بوده، جایگاه زنان در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی این تمدن است. بررسی‌های انجام‌شده در این زمینه نشان می‌دهد که زنان در این عصر در عرصه‌های مختلف سیاسی حضور داشته‌اند و به نوبۀ خود به ایفای نقش پرداخته‌اند. شواهد باقی‌مانده از این تمدن نشان می‌دهد که زنان در حکومت به شیوه‌های مختلف نقش داشته‌اند که مشخص‌کردن میزان و چگونگی آن نیازمند بررسی و پژوهش در این مورد است. افزون بر این، از دیگر مسائلی که در این‌باره ابهام دارد، میزان نقشی است که زنان ایلامی به عنوان اعضای جامعه ایفا می‌کرده‌اند.

در مذهب ایلامی الهه‌های مادر نفوذ فراوانی داشتند و این مسئله این پرسش را به ذهن متبادر می‌کند که آیا همان میزان نفوذ از سوی هم‌جنسان آنها در قدرت، سیاست و جامعۀ دنیوی برقرار بوده است؟ این کتاب بر آن است تا نقش زنان را از بعد سیاسی و اجتماعی و جایگاه آنان را در این عرصه‌ها تا جایی که منابع و داده‌ها امکان می‌دهد، مورد بررسی قرار دهد.

بر اساس مطالعات پژوهشگران، زنان در تاریخ ایلام نقش داشته‌اند. در طول تاریخ ایلام کهن که از اواخر هزارۀ سوم تا اواسط دوم پیش از میلاد را شامل می‌شد، این حکومت فرازونشیب‌های زیادی را در عرصۀ سیاسی داشت. از همان اوایل تا پایان دورۀ کهن ایلام همواره مورد توجه حکومت‌های میان‌رودان بود و آنها در همۀ جنبه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی بر یکدیگر تأثیر نهادند. در فصل نخست کتاب به نقش سیاسی زنان در تاریخ ایلام کهن در دودمان‌های اوان، سیمشکی و سوکلمح پرداخته شده است.

تاریخ ایلام میانه یک دورۀ چهارصدساله را دربر می‌گیرد که در این دوره نیز حضور زنان در عرصه‌های گوناگون مشاهده می‌شود. از ابتدای این دوره حضور ملکه و بانوان درباری در کنار شاه به عنوان عضو جدانشدنی در کتیبه‌ها و یادبودهای پادشاهان مشاهده می‌شود. در فصل دوم کتاب نقش سیاسی زنان در تاریخ ایلام میانه در دودمان‌های کیدینوها، ایگی ـ هلکی‌ها و شوتروکیدها بررسی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد افزون بر آمدن نام زنان در کتیبه‌ها، فعالیت‌های آنها در امورات مختلف نیز به تصویر کشیده شده است؛ حتی در نقوش برجسته نیز به همراه پادشاهان و دیگر درباریان به تصویر کشیده شده‌اند.

زنان در دورۀ ایلام نو هم در صحنه‌های مختلف از شکست‌ها تا پیروزی‌ها و نیز مراسم مذهبی حضور داشته‌اند. فصل سوم کتاب اختصاص به بررسی نقش زنان در دورۀ ایلام نو دارد. شاید نخستین نکته در این دوره از سوی منابعی که تا کنون در دست است، نبودن شخصیت‌های برجسته‌ای زن که همواره در کتیبه‌ها از او نامی برده شده باشد؛ اما به معنای کاستن از فعالیت‌های سیاسی زنان در این دوره نیست؛ چراکه در کتیبه‌ها و نقش‌برجسته‌ها حضور ملکه در کنار شاه مشاهده می‌شود.

ازدواج‌های سیاسی میان ایلام و سرزمین‌های میان‌رودانی همواره نشان‌دهندۀ ارتباط آن دو با هم و نیز تلاش آنان برای کنترل‌کردن یکدیگر بود. در دورۀ نخست از تاریخ ایلام، فرمانروایان اکدی همواره می‌کوشیدند به هر روشی شاهک‌نشین‌های ایلامی را پیش از روی‌کارآمدن پوزوراینشوشینک به خود وابسته و از اتحاد آنان با سایر جلوگیری کنند. فصل چهارم کتاب اختصاص به بررسی ازدواج‌های سیاسی در ایلام از 2400 تا 640 پیش از میلاد دارد.

وضعیت زنان در جامعۀ ایلام تقریباً سیر یکسانی را در تمام دوره‌ها سپری کرده است. از همان اوایل حضور ایلام در عرصۀ تاریخ، مهرهایی در دست است که بیان‌کنندۀ فعالیت‌های زنان در جامعه هستند. در اسناد آشکار می‌شود زنان افزون بر دارابودن اهلیت می‌توانستند به مانند مردان بر امور حقوقی و اموال خویش دخل و تصرف کنند و کاملاً مستقل باشند. آنان همچنین می‌توانستند مانند مردان شغل‌های مختلفی اختیار کنند و در معامله با اشخاص دیگر مختار باشند. شاید یکی از برجسته‌ترین حقوق زنان، دفاع از حق و حقوق خود در دادگاه بوده است. فصل پایانی کتاب نقش اجتماعی زنان در تاریخ ایلام را بررسی کرده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات