آثار تاریخی ورارود و خوارزم

آثار تاریخی ورارود و خوارزم
پدیدآوران	ستوده، منوچهر (نویسنده)
ناشر	دکتر محمود افشار
مکان نشر	تهران
سال نشر	1388ش
زبان	فارسی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏

آثار تاریخی ورارود و خوارزم تألیف منوچهر ستوده، این کتاب حاصل گشت و گذار جدی استاد ستوده در شهرهای کهن و بزرگ ماوراءالنهر است که امروزه بسیار کوچک شده اما همچنان در دل خود آثاری از آن روزگاران را جای داده است.

ساختار

کتاب در سه جلد به نگارش درآمده است.

گزارش محتوا

در جلد نخست: آثار تاریخی ورارود و خوارزم به کلیاتی درباره جغرافیای تاریخی ورارود و سالشماری از اهم وقایع آن خطه و بالاخره معرفی آثار تاریخی دو شهر مشهور جهان ، سمرقند و بخارا ، می پردازد. مولف در تهیه و تنظیم آثار تاریخی دو نکته کلی را درنظر داشته است: نخست آوردن مطالبی درباره آثار و ابنیه ای که امروز برجای است و یک به یک آنها را دیده و اطلاعات مربوط به آنها را از مشاهدات خود نقل کرده است.دوم تحقیق درباره آثاری که امروزه برجای نیست.

در بخش اول کتاب جغرافياي تاريخي ورارود، بحثي در باره حدود توران و ايران و نژاد ترک و ريشه هاي آن آمده است.

بيشتر اين مباحث ارائه متون و مواد تاريخي لازم در باره اين ناحيه بر اساس کتابهاي حغرافي قديم است. مثلا اين بحث: ماوراءالنهر يا به قول ايشان ورارود در کتب جغرافياي اسلامي. يا آمو دريا از نگاه جغرافي نويسان اسلامي.

همچنین بحثي در «تاريخ ورارود» دارند و آن سالشماري است از مهم ترين وقايع اين ديار از سال 43 هجري تا 1329. اين بخش واقعا سودمند است.

بحث ديگر در باره فتح ماورالنهر به دست عربها دارند که بر اساس فتوح البلدان و آثار ديگر گزارشي از اين فتوحات به دست داده اند.

در ادامه عناوين ديگري در بخش کليات آمده است که در جمع مي تواند مواد مهمي براي نگارش يک تاريخ عمومي دقيق از اين خطه باشد.

جغرافياي تاريخي سمرقند عنوان ديگري است که بخش بزرگي از اين مجلد را به خود اختصاص داده است. در اين بخش مروري بر بناهاي تاريخي سمرقند و مساجد و اماکن مهم آن صورت گرفته و بسياري از کتيبه ها در اينجا درج شده است. در اين بخش با فهرست بلندي از مساجد و مدارس کهن روبرو مي شويم ومي توانيم تصور کنيم که بخش مهمي از مباحث تمدني اين قسمت را مي توانيم از اين بخش بشناسيم. بخش مهمي از اين بخش اختصاص به مزارات اين خطه دارد که نام بسياري از علما و فقها و مشايخ صوفيه را مي توان در آن ملاحظه کرد.

دفتر سوم کتاب در باره بخاراست. در اين دفتر هم به همان قياس با بسياري از بناها و مزارات آشنا مي شويم و کتيبه هاي مهمي را در آن ملاحظه مي کنيم که استاد تک تک آنها را خوانده و در اين جا ثبت کرده است.

تصاوير انتهاي کتاب واقعا عالي است و ما را با عالم اسلامي اين دو شهر يعني سمرقند و بخارا و بسياري از اماکن تاريخي اطراف آنها از طريق تصوير آشنا مي کند.

جلد دوم از کتاب آثار تاریخی ورارود و خوارزم به معرفی آثار و بناهای تاریخی شهرهای سبز(کش)،ترمذ،ختلات،حصار،پنجکت،بدخشان،خوراسان و مرو اختصاص دارد. در پیوست کتاب نیز اطلاعاتی درباره ابنیه غزنی و بلخ و هرات و دهستان آمده است.اهمیت اصلی این مطالب این کتاب در این است که مولف مشاهدات خود را از آثار تاریخی این شهرهای تاریخی ثبت کرده است.

جلد سوم آثار تاریخی ورارود و خوارزم به تحقیق و ثبت مشاهدات مولف آن درباره بناها و آثار تاریخی ارزشمند و کهن شهرهای فرغانه ، خجند ، اندیجان ، خوقند ، نمنگان ، تاشکند ، خوارزم ، خیوه ، کاث ،هزاراسب ، خانقاه ، اورگنج و … اختصاص دارد.تصاویری از برخی ابنیه مهم نیز در پیوست آمده که بر اهمیت کتاب می افزاید.

منابع مقاله

1. کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
2. بنیاد موقوفات دکتر افشار