استبداد منور در مطبوعات ایران (1304-1296)

استبداد منور در مطبوعات ایران (1304-1296)
پدیدآوران	رجبی فرد، حسن (نویسنده)
ناشر	نشر مورخان
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷ش
شابک	‎978-622-99230-3-0
موضوع	قاجار
کد کنگره	‏

استبداد منور در مطبوعات ایران (1304-1296) تألیف حسن رجبی فرد؛ این کتاب به بررسی زمینه های تاریخی پیدایش نظریه استبداد منور در دوره مشروطه تا روی کار آمدن رضاشاه می پردازد. نویسنده ضمن بررسی و نقد مطبوعات منشر شده در کشورهای آلمان، مصر و ایران، به ارزیابی عملکرد مطبوعات مخالف استبداد منور و نقد این نظریه می پردازد. به نظر وی ضعف جامعه مدنی ایران و نهادهای برآمده از آن، علت اصلی حاکمیت جریان طرفدار استبداد منور در کشور بود و با تأکید بر انتخابات مجلس پنجم، مجلس مؤسسان و خلع سلطنت قاجاریه، تجدد آمرانه را به عنوان یکی از اشکال توسعه جوامع مورد نقد و بررسی قرار می دهد.

ساختار

کتاب در چهار فصل به نگارش درآمده است.

فصل اول: ریشه های پیدایش اندیشه استبداد منور

فصل دوم: مطبوعات حامی استبداد منور

فصل سوم: مطبوعات مخالف استبداد منور

فصل چهارم: نقد اندیشه استبداد منور

گزارش کتاب

رویارویی ایرانیان با تمدن جدید غرب که جدی ترین آن جنگ های ایران و روس بود ساختارهای سنتی ایران را با چالشی عظیم مواجه کرد. کشور با مسائلی روبرو شد که در تاریخ آن سابقه نداشت. از همان زمان نخبگان و گروه های مختلف جامعه در صدد پاسخگویی به این بحران ها برآمدند. تلاش برای رویارویی با این تمدن و نحوه اخذ آن منجر به فراهم آمدن رویکردها و جریانات فراوان در جامعه شد. اصلاحات عباس میرزا، امیرکبیر و سپهسالار پاسخ جریان حاکم بود که در صدد توسعه از بالا بودند؛ اما با ناکام ماندن این اصلاحات و بر اثر عوامل دیگر انقلاب مشروطه رخ داد. این انقلاب سعی کرد پاسخی متناسب با این مسائل و بحران ها ارائه دهد. با استقرار حکومت مشروطه تلاش برای برپایی حکومت مقتدر آغاز شد، اما از همان ابتدا این انقلاب با بحران هایی مواجه شد که هم عوامل داخلی و هم عوامل خارجی در آن نقش داشتند. این بحران ها مانع برقراری حکومت مقتدر و متمرکز توسط وثوق الدوله مطرح شد و در سراسر دوران سه ساله نیابت ناصرالملک برای برپایی چنین حکومتی تلاش هایی صورت گرفت. با آغاز جنگ جهانی اول و بحران هایی که حاصل این جنگ بود گروهی از نخبگان و جریان های سیاسی جامعه راه پایان دادن به این بحران ها را ظهور حکومتی مستبد و مقتدر دانستند. در دوره ی دوم وثوق الدوله تا حدودی به این هدف جامه ی عمل پوشانده شد اما با برکناری وثوق الدوله ناکام ماند. به همین دلیل مطبوعات این جریان سعی کردند ضمن ناکارآمد دانستن نظام مشروطه و خطر تجزیه ی ایران، زمینه را برای روی کار آمدن چنین دیکتاتوری فراهم آورند؛ اما بخش اعظم جریان های سیاسی جامعه کماکان به نظام مشروطه و آرمان های آن وفادار ماندند. البته این به معنای مخالفت با حکومت مقتدر و مرکزی نبود بلکه آن ها در عین حال که از اقتدار و تمرکز حکومت حمایت می کردند مخالف استبداد و دیکتاتوری بودند و این مسائل را در مطبوعات ارگان های خود انعکاس دادند. هرچند که جریان حامی استبداد منور توانست با قدرت گیری رضاخان جایگاه خود را تثبیت کند و با گفتار غالب نوسازی تبدیل شود. از آنجایی که مطبوعات در این دوران بازتاب دهنده فضای حاکم بر فکر و عمل جامعه بودند و نمایندگان دو جریان مذکور در این حوزه بسیار فعال بودند، بنابراین ناگزیر به شناخت آن ها هستیم.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران