سیری در اندیشه‌های اقتصادی امام(ره)

سیری در اندیشه‌های اقتصادی امام(ره)
پدیدآوران	کهندل، محمد (نویسنده)
ناشر	مشاوران
مکان نشر	تهران
سال نشر	1384
موضوع	امام خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، 1368-1279--نظریه درباره اقتصاد اسلام و اقتصاد.
کد کنگره	‏۱۵۷۴DSR۵/ الف۷۸/س۹ ۱

سیری در اندیشه‌های اقتصادی امام(ره)، تألیف محمد کهندل(متولد 1340ش)، طی سه بخش دیدگاه حضرت امام خمینی را درباره اقتصاد به نمایش می‌گذارد.

به لحاظ عدم حاکمیت اسلام در تاریخ کشور ما و دیگر کشورهای اسلامی و یا خودباختگی و مقهور نمودن این کشورها از طرف کشورهای استکباری هنوز نتوانسته‌ایم علوم اقتصادی و سایر علوم انسانی را از بطن اسلام استخراج و به اجرا درآوریم. حال با گذشت حدود چندین سال از عمر انقلاب اسلامی برآنیم تا نظام اقتصادی اسلام و توانمندی‌های آن را برای متفکرین و ملل جهان به نمایش بگذاریم تا اعلام کنیم که تنها راه سعادت بشر تمسک به وحی و عطیه‌های الهی است.

امام خمینی(ره) در این خصوص به لحاظ سطح بالای علمی ایشان و همچنین واقع شدن ایشان در درس نظام اسلامی از شخصیت‌های منحصر به فردی است که جمع آوری دست نوشته‌ها و آثار باقیمانده از ایشان می‌تواند زمینه بسیار مناسبی در جهت این حرکت بزرگ علمی و رشد تفکر دینی در حوزه اقتصاد باشد.

اثر حاضر که با همت آقای محمد کهندل گردآوری شده است، در سه بخش به ارائه مطالب خود می‌پردازد. عنوان بخش‌های مطرح شده در کتاب عبارتند از:

بخش اول: مروری بر زندگانی حضرت امام(ره)

بخش دوم: اقتصاد و توسعه از دیدگاه امام(ره)

بخش سوم: فعالیت‌های اقتصادی از دیدگاه امام(ره)

دیدگاه‌های حضرت امام در مورد ویژگی‌های کارگزاران حکومت اسلامی عبارتند از:

- ساده زیستی

- عمل به قانون

- خدمتگزار بودن مسئولین نظام اسلامی

- کارگزاران می‌بایست در بین مردم محبوبیت داشته باشند.

- کارگزاران با فقر و مستمندان مراوده داشته باشند.

- تهذیب نفس

- پذیرش یا واگذاری مسئولین به بهترین و کارآمدترین افراد

نظام اقتصادی اسلام:

1.برآوردن نیازهای مادی انسان در جریان رشد عالی‌ترین هدف اقتصاد برای یک جامعه اسلامی

2.ریشه کن کردن فقر و محرومیت و فراهم سازی عدالت اجتماعی در زمینه اقتصادی و مبارزه با عوامل فقرزا

3.تأمین استقلال اقتصادی جامعه و نفی هر نوع وابستگی و اسارت اقتصادی

4.دستیابی به قدرت بزرگ اقتصادی: امام خمینی بطور مداوم مراحل رسیدن به قدرت بزرگ اقتصادی را که اولین مرحله آن استقلال اقتصادی است، تأکید می‌نمودند.

اصول حاکم بر سیاست‌های اقتصادی از نظر امام:

1.عدالت اجتماعی

2.ایجاد فرهنگ کار: «هرکه ازش هرکاری برمی‌آید راجع به اقتصاد باید بکند»...

3.خودکفایی کشاورزی و استقلال اقتصادی

4.حذف انحصار: «شکستن طلسم انحصار در تجارت داخل و خارج به افراد خاص متمکن و مرفه و بسط آن به توده‌های مردم و جامعه»

5.توسعه صادرات

6.توسعه مراکز علمی و تحقیقاتی

7.تکیه به بخش خصوصی

مالکیت:

در فقه اسلامی مالکیت به سه قسم است:

الف) مالکیت دولتی: به معنی آن است که دولت اسلامی بر بخشی از ثروت‌های طبیعی مالکیت دارد.

ب) مالکیت عمومی: اموالی است که متعلق به همه مسلمین بوده ولی در اختیار دولت اسلامی است.

ج) مالکیت خصوصی: به معنی تعلق اموال و اشیاء به افراد یا گروه‌های خاص می‌باشد.

حضرت امام در این خصوص می‌فرمایند:» در مورد دارایی‌های خصوصی این مسلم است که مورد قبول اسلام است.» نظام اقتصادی اسلام در خصوص مالکیت خصوصی از نقطه نظر امام نظامی است که مالکیت را به رسمیت می شناسد به طوری که نحوه پذیرش آن دو ویژگی و نتیجه مطلوب را به جامعه تقدیم می‌کند، یکی از آن‌ها عدالت اجتماعی است و دیگری ایجاد اقتصاد سالم و بهبود و رونق گرفتن اقتصاد است. لذا امام می‌فرمایند: «اسلام یک رژیم معتدل با شناخت مالکیت و احترام به آن نحو محدود در پیدا شدن مالکیت و مصرف می‌باشد که اگر به حق به آن عمل شود، چرخ‌های اقتصاد سالم به راه می‌افتد و عدالت اجتماعی، که لازمه یک رژیم سالم است، تحقق می‌یابد».

جایگاه بخش خصوصی در دیدگاه امام: حضرت امام در سیاست‌های بازسازی، تکیه به بخش خصوصی را به عنوان یک استراتژی و سیاست -اینگونه مرقوم می‌دارند: «دولت که نمی‌تواند کشاورزی بکند،کشاورزی را دولت باید تأیید بکند.» و در جای دیگر می‌فرمایند: «استفاده از نیروهای عظیم مردمی در بازسازی و سازندگی و بها دادن به مؤمنین انقلاب خصوصا جبهه رفته‌ها و توسعه حضور مردم در کشاورزی و صنعت و تجارت و بازسازی»... اگرچه امام ورود دولت در اقتصاد را تجویز می‌نماید، ولی آن را تا جایی طرح می‌کنند که آزادی از مردم سلب نشود.

فقر از نقطه نظر امام: امام فقر را به دوگونه طرح می‌نمایند: یکی در سطح جامعه ایران و جوامع اسلامی مطرح می‌کنند و دیگر اینکه فقر را در داخل یک جامعه اسلامی مورد دقت نظر دارند و همواره به فکر آن‌ها بوده و از آرزوهای ایشان همواره این مطلب بوده است که محرومین به رفاه برسند. یکی از سیستم‌هایی که امام معتقد بودند در اسلام وجود دارد و امکان فقرزدایی را میسر می‌سازد، خمس است.

عدالت اجتماعی از نقطه نظر امام: عدالت اجتماعی یعنی استقرار عدل و از بین رفتن هرگونه تبعیض در سطوح جامعه، مبارزه با فقر غیر از تأمین عدالت اجتماعی است. حضرت امام در اولین قدم برای ایجاد عدالت اجتماعی معتقدند که می‌بایست نظام اقتصادی حاکم بر جهان اسلام متحول شود و نظام اقتصادی اسلام طراحی شود که با اجرای آن قطعا عدالت اجتماعی در جامعه را شاهد خواهیم شد.

توسعه از نظر حضرت امام: پیش‌نیازهای توسعه که درکلام امام آمده است، عبارتند از؛

- توجه به دنیا و مطلوب دانستن آن،

- اعتقاد به برابری انسان‌ها،

- انسان‌ها حقوق همدیگر را باید رعایت کنند،

- آزادی اندیشه

- تکیه بر علم و تخصص

هدف توسعه در تمام ابعادش تعالی انسان است، لذا اگر پیشرفتی در جامعه رخ بنماید ولی در جهت تکامل و پیشرفت و سعادت انسان‌های آن جامعه نباشد، نباید نام آن را توسعه گذاشت.

فعالیت‌های اقتصادی از دیدگاه امام:

ایجاد فرهنگ کار و فعالیت: امام فعالیت اقتصادی را برای مردم یک وظیفه شرعی دانسته و محور را در این مهم، کار و فعالیت دانسته‌اند و این موضوع را بسیار فراتر از نفع شخصی و خواستگاه فردی تعریف نموده‌اند.

استراتژی کشاورزی: امام خمینی محصولات کشاورزی را بعنوان محصولات استراتژیک دانسته و در این زمینه می‌فرمایند:«ما امروز اگر بخواهیم با این قدرت بزرگ مواجه باشیم و در این میدان شکست نخوریم احتیاج به چند امر داریم یکی اینکه ما اقتصاد خودمان را طوری کنیم که خودکفا باشیم که اولش زراعت است.»

صادرات و تجارت: انجام مبادله یک ضرورت و موضوع بسیار طبیعی برای کشورها تلقی می‌شود و حضرت امام در این زمینه می‌فرمایند: «ما همانطور که از تولیدات داخلی کشور به هر دولتی که مشتری آن باشد می‌فروشیم و صادر می‌کنیم، همان طور هم هرچه را که در داخل به آن نیاز داشته باشیم، از خارج می‌خریم».

صنعت: ایشان به رشد در انزوای بخش صنعت اعتقاد داشتند و بر این باور بودند که جوانان و پتانسیل‌های داخلی ما درصورت انسجام و هدایت می‌توانند در کشور تحول ایجاد کنند. بر اساس این اصل رویکرد امام تلاش بر قطع وابستگی بود.

منابع مقاله

بی‌نام، طوبی اندیشه (سطح دوم)، سیر مطالعاتی اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره)